Geachte heer Plasterk,
Met deze brief leveren VNO-NCW en MKB-Nederland graag een bijdrage aan het oplossen van de complexe vraagstukken waar ons land voor staat. Veel van die vraagstukken kunnen we alleen aan als we samen de schouders eronder zetten. Wij wensen u en de betrokken partijen komende tijd veel wijsheid en succes.
Hieronder treft u:
1) kort iets over de uitdagingen die wij zien;
2) enkele mogelijke uitgangspunten voor een nieuw kabinet en
3) een summiere samenvatting wat er nodig is.
In de bijlage vindt u suggesties op de vijf onderwerpen van de gesprekken die u met de vier partijen voert.
De maatschappelijke en economische uitdagingen
Enkele observaties over de grote uitdagingen die wij zien:
- Gebrek aan grip
Veel Nederlanders hebben het gevoel minder grip te hebben op het leven en hun leefomgeving. Of het nu het gebrek aan woningen, de kosten van levensonderhoud, het overvolle stroomnet of de impact van digitalisering en migratie betreft. Ook werkgevers ervaren deze zorgen op de werkvloer en delen die zelf ook1. In de bijlage vindt u verschillende suggesties hoe we hier met succes op zouden kunnen inspelen.
- Grotere trends
Door de vergrijzende samenleving stijgen de zorgvraag, de zorgkosten en het aantal benodigde zorgmedewerkers. De razendsnelle geopolitieke veranderingen in de wereld (China/VS en in het Midden-Oosten) én de oorlog in Oekraïne maken dat we aangewezen zijn op onze eigen kracht in Europa. Technologisch, en dus economisch en strategisch, raken Europa en Nederland echter steeds verder achterop ten opzichte van Azië en de VS. We zijn zeer bezorgd over een scenario van de-industrialisatie en de moeilijke concurrentiepositie van het bedrijfsleven.
- Zorgen over het ondernemersklimaat
Het investeringsklimaat staat al langere tijd onder druk en daar zijn recent nieuwe zorgen bij gekomen2. Ondernemers hebben te maken met: onzekerheid over in welke richting ze succesvol kunnen investeren (bijv. door de problemen op het elektriciteitsnet of onzekerheid over beleid), aanhoudend hoge rente- en materiaalkosten, oplopende regeldruk, de fiscaliteit3, een groot tekort aan (technisch) talent/medewerkers, verslechterende onderwijsprestaties en een gebrek aan vergunningen/trage vergunningverlening. De loonkosten voor ondernemers zijn hoog, terwijl tegelijkertijd het besteedbaar inkomen van medewerkers achterblijft. Via de lonen de koopkracht blijven versterken is daarom geen begaanbaar pad.
- Lage groeivooruitzichten
De Nederlandse productiviteitsgroei staat zo goed als stil. Dat is zorgelijk want om onze welvaart (én belastinginkomsten) in stand te houden zullen we juist met minder mensen meer moeten verdienen. En ook de dienstverlening in de publieke sector is dringend aan verbetering toe4. Dit vraagt maximale aandacht in de komende jaren. Onze economie is bovendien al enige tijd in een recessie, de maakindustrie krimpt al tien maanden op rij, de investeringen (dé groeimotor voor de toekomst) vallen komend jaar stil en ook de economische vooruitzichten voor 2024 zijn inmiddels naar beneden bijgesteld (DNB) .
2. Uitgangspunten voor een nieuw kabinet
Een aantal generieke uitgangspunten kan een nieuw kabinet helpen het vertrouwen in de overheid te herstellen:
- Stabiel en voorspelbaar beleid
Om investeringen te durven doen, moeten bedrijven en ondernemers weten waar ze aan toe zijn. Daarbij passen geen maatregelen met terugwerkende kracht, geen continu wisselende (belasting-)tarieven, steeds veranderende regels of terugkomen op besluiten die genomen zijn. Bedrijven hebben daar (investerings-)beslissingen op gebaseerd.
- Minder regeldruk
De hoeveelheid wet- en regelgeving voor het bedrijfsleven is de afgelopen jaren geëxplodeerd. Een derde van de regels is niet werkbaar voor het mkb. Belemmerende regels worden niet aangepast. Regels schrijven bovendien veel te vaak voor hoe het moet. Zorg dat er op z'n minst op nieuwe regels een toets komt of ze voor bedrijven wel werkbaar zijn en vereenvoudig wetgeving.
- Focus op de uitvoering van beleid
Huizen bouwen door meer bouwlocaties. Zorgen dat je weer een aansluiting op het elektriciteitsnet kunt krijgen. Zo zijn er talloze voorbeelden van zaken die we met spoed moeten oplossen. Nederland heeft behoefte aan dóen en een focus op de uitvoering. Dat betekent een overheid die zijn 'doeners' meer waardeert. En het betekent onorthodox durven zijn5.
- Internationale samenwerking is onontbeerlijk
We verdienen een derde van ons nationale inkomen met internationale handel. Juist in de huidige onrustige geopolitieke situatie is het dan ook nodig te blijven werken aan Europese samenwerking, handelsakkoorden met bevriende landen en aanvoer van kritieke grondstoffen voor onze producten. Een beter werkende Europese Unie, waaronder de interne markt, is doorslaggevend voor onze welvaart op termijn6.
- Samenwerking bedrijfsleven en overheid
De kennis van de praktijk, het innovatievermogen en de kracht van bedrijven om zaken in de praktijk voor elkaar te krijgen, zijn onmisbaar. Juist ook voor de problemen die Nederlanders nu echt opgelost willen zien. Goede samenwerking tussen bedrijven en overheid is hiervoor cruciaal.
3. Wat moet er (samengevat) gebeuren?
De bestaanszekerheid waar Nederlanders om vragen gaat in de eerste plaats over een betaalbaar dak boven hun hoofd en een (vaste) baan waar ze netto voldoende van overhouden om rond te kunnen komen. Om dat te bereiken is een aantal zaken belangrijk:
- Bouwen, bouwen, bouwen:
- Vergunningen voor het bouwen van woningen sneller realiseren, waarvoor onder andere van belang is dat stikstofregels dit niet blokkeren.
- Oplossingen vinden voor de financiële blokkades die er op dit moment zijn om woningbouw te realiseren (zoals te hoge grondprijzen en te veel regels).
- (Meer) werken moet meer lonen en meer vaste banen:
- De arbeidskorting flink verhogen en een meer uren werken bonus invoeren.
- De wetgeving die is gebaseerd op het SER-advies (2021) met arbeidsmarkthervormingen snel en in samenhang invoeren. Die zal ervoor zorgen dat er meer vaste banen ontstaan.
Maar laten we niet vergeten dat er zonder voldoende bedrijvigheid geen (vaste) banen zijn en ook onvoldoende belastinginkomsten. Om voldoende bedrijvigheid te krijgen en behouden is hard nodig:
- Focus op innovatie ten behoeve van de bedrijvigheid en economie van de toekomst.
- Grootschalig productiviteitsoffensief als onderdeel van de brede aanpak van de arbeidsmarktkrapte7.
- Stimulerende randvoorwaarden voor internationale handel, aangezien Nederland meer dan 30% van haar welvaart daarmee verdient.
- Nederland open houden voor die arbeidsmigranten die nodig zijn voor vitale maatschappelijke en economische sectoren.
- Een bereikbaar Nederland mét nieuwe infrastructuur (weg, spoor, water en door de lucht); innovatief, duurzaam, robuust, boven- én ondergronds.
- De energietransitie doorzetten, met focus op uitvoering en het oplossen van de problemen waar burgers en ondernemers tegenaan lopen (zoals een vol elektriciteitsnet).
4. Tot slot
Van kleine tot grote ondernemingen, van familiebedrijven tot start- en scale-ups, we hebben het allemaal in ons land. Juist door die gevarieerde samenstelling van ons bedrijfsleven en hun onderlinge samenwerking behoren we tot de welvarendste landen ter wereld. Deze ondernemers zorgen samen voor onze banen (70%), de investeringen (75%) en (via de belastingen) voor het geld waarmee we onze politieagenten, verpleegkundigen en onderwijzers kunnen betalen8. De (lokale) samenleving plukt hiervan elke dag de vruchten.
Met het voorgaande (én de suggesties in de bijlage) willen wij u ingrediënten aanreiken voor het oplossen van de problemen die Nederlanders zat zijn, voor nieuw elan en hernieuwd optimisme in ons land. Wij willen daarbij nadrukkelijk onderdeel zijn van de oplossing en staan klaar.
Met vriendelijke groet,
Ingrid Thijssen, voorzitter VNO-NCWJacco Vonhof, voorzitter MKB-Nederland
1 Wij signaleerden deze spanningen ook drie jaar geleden in onderzoek onder ondernemers (
Brugproject). Met onze visie uit 2021 '
Ondernemen voor brede welvaart' hebben we daarom gezocht naar antwoorden op de vragen van deze tijd, inclusief wat we zelf beter kunnen doen en hoe we beter kunnen samenwerken als overheid en bedrijfsleven.
2 Zie o.a.:
https://www.vno-ncw.nl/nieuws/toenemende-zorgen-over-nederlands-vestigingsklimaatOok is er momenteel extra onzekerheid ontstaan onder innovatieve ondernemingen over bijvoorbeeld de (dreigende) beperking van inkoop van aandelen, de 30%-regeling en het Nationaal Groeifonds. Dat is zorgelijk, want dit voedt de twijfel bij juist de kennisintensieve bedrijven en hoofdkantoren die zo belangrijk zijn voor de toekomst en de grote transities die we willen bewerkstelligen.
3 We wijken steeds vaker in negatieve zin af van het EU-gemiddelde.
4 Zie:
Hogere productiviteit uitvoeringsorganisaties is noodzakelijk - Publieke sector - Actueel en publicaties - PwC
5 Hiervan hebben we talloze voorbeelden uit onze ledenkring hoe dat zou kunnen. Maak bijvoorbeeld witwas-controles van de banken meer digitaal met behulp van AI (zie het voorbeeld van Bunq bank), zodat de 15.000 medewerkers die daar voor zijn aangenomen vergunningen kunnen verlenen of vrijkomen voor andere belangrijke taken.
6 Door een combinatie van factoren zoals veel 'nationale koppen' op EU-regels is de interne markt steeds verder gefragmenteerd afgelopen jaren. Waar in de VS een fabrikant langs één toezichthouder moet hebben we er in Europa vaak 27.
7 Zie bijvoorbeeld het productiviteitsoffensief in het VK.
8 Van de belastinginkomsten van ca. 308 miljard is zo'n 6,5 miljard uiteindelijk toe te rekenen aan particulieren. 99 miljard is toe te rekenen aan de aanwezigheid van alle mkb-bedrijven en zo'n 200 miljard is toe te rekenen aan de aanwezigheid van grote bedrijven en organisaties.
Cijfers: Jaarverslag, Belasfingdienst, 2022.
Geachte heer Plasterk,
Met deze brief leveren VNO-NCW en MKB-Nederland graag een bijdrage aan het oplossen van de complexe vraagstukken waar ons land voor staat. Veel van die vraagstukken kunnen we alleen aan als we samen de schouders eronder zetten. Wij wensen u en de betrokken partijen komende tijd veel wijsheid en succes.
Hieronder treft u:
1) kort iets over de uitdagingen die wij zien;
2) enkele mogelijke uitgangspunten voor een nieuw kabinet en
3) een summiere samenvatting wat er nodig is.
In de bijlage vindt u suggesties op de vijf onderwerpen van de gesprekken die u met de vier partijen voert.
De maatschappelijke en economische uitdagingen
Enkele observaties over de grote uitdagingen die wij zien:
Veel Nederlanders hebben het gevoel minder grip te hebben op het leven en hun leefomgeving. Of het nu het gebrek aan woningen, de kosten van levensonderhoud, het overvolle stroomnet of de impact van digitalisering en migratie betreft. Ook werkgevers ervaren deze zorgen op de werkvloer en delen die zelf ook1. In de bijlage vindt u verschillende suggesties hoe we hier met succes op zouden kunnen inspelen.
Door de vergrijzende samenleving stijgen de zorgvraag, de zorgkosten en het aantal benodigde zorgmedewerkers. De razendsnelle geopolitieke veranderingen in de wereld (China/VS en in het Midden-Oosten) én de oorlog in Oekraïne maken dat we aangewezen zijn op onze eigen kracht in Europa. Technologisch, en dus economisch en strategisch, raken Europa en Nederland echter steeds verder achterop ten opzichte van Azië en de VS. We zijn zeer bezorgd over een scenario van de-industrialisatie en de moeilijke concurrentiepositie van het bedrijfsleven.
Het investeringsklimaat staat al langere tijd onder druk en daar zijn recent nieuwe zorgen bij gekomen2. Ondernemers hebben te maken met: onzekerheid over in welke richting ze succesvol kunnen investeren (bijv. door de problemen op het elektriciteitsnet of onzekerheid over beleid), aanhoudend hoge rente- en materiaalkosten, oplopende regeldruk, de fiscaliteit3, een groot tekort aan (technisch) talent/medewerkers, verslechterende onderwijsprestaties en een gebrek aan vergunningen/trage vergunningverlening. De loonkosten voor ondernemers zijn hoog, terwijl tegelijkertijd het besteedbaar inkomen van medewerkers achterblijft. Via de lonen de koopkracht blijven versterken is daarom geen begaanbaar pad.
De Nederlandse productiviteitsgroei staat zo goed als stil. Dat is zorgelijk want om onze welvaart (én belastinginkomsten) in stand te houden zullen we juist met minder mensen meer moeten verdienen. En ook de dienstverlening in de publieke sector is dringend aan verbetering toe4. Dit vraagt maximale aandacht in de komende jaren. Onze economie is bovendien al enige tijd in een recessie, de maakindustrie krimpt al tien maanden op rij, de investeringen (dé groeimotor voor de toekomst) vallen komend jaar stil en ook de economische vooruitzichten voor 2024 zijn inmiddels naar beneden bijgesteld (DNB) .
2. Uitgangspunten voor een nieuw kabinet
Een aantal generieke uitgangspunten kan een nieuw kabinet helpen het vertrouwen in de overheid te herstellen:
Om investeringen te durven doen, moeten bedrijven en ondernemers weten waar ze aan toe zijn. Daarbij passen geen maatregelen met terugwerkende kracht, geen continu wisselende (belasting-)tarieven, steeds veranderende regels of terugkomen op besluiten die genomen zijn. Bedrijven hebben daar (investerings-)beslissingen op gebaseerd.
De hoeveelheid wet- en regelgeving voor het bedrijfsleven is de afgelopen jaren geëxplodeerd. Een derde van de regels is niet werkbaar voor het mkb. Belemmerende regels worden niet aangepast. Regels schrijven bovendien veel te vaak voor hoe het moet. Zorg dat er op z'n minst op nieuwe regels een toets komt of ze voor bedrijven wel werkbaar zijn en vereenvoudig wetgeving.
Huizen bouwen door meer bouwlocaties. Zorgen dat je weer een aansluiting op het elektriciteitsnet kunt krijgen. Zo zijn er talloze voorbeelden van zaken die we met spoed moeten oplossen. Nederland heeft behoefte aan dóen en een focus op de uitvoering. Dat betekent een overheid die zijn 'doeners' meer waardeert. En het betekent onorthodox durven zijn5.
We verdienen een derde van ons nationale inkomen met internationale handel. Juist in de huidige onrustige geopolitieke situatie is het dan ook nodig te blijven werken aan Europese samenwerking, handelsakkoorden met bevriende landen en aanvoer van kritieke grondstoffen voor onze producten. Een beter werkende Europese Unie, waaronder de interne markt, is doorslaggevend voor onze welvaart op termijn6.
De kennis van de praktijk, het innovatievermogen en de kracht van bedrijven om zaken in de praktijk voor elkaar te krijgen, zijn onmisbaar. Juist ook voor de problemen die Nederlanders nu echt opgelost willen zien. Goede samenwerking tussen bedrijven en overheid is hiervoor cruciaal.
3. Wat moet er (samengevat) gebeuren?
De bestaanszekerheid waar Nederlanders om vragen gaat in de eerste plaats over een betaalbaar dak boven hun hoofd en een (vaste) baan waar ze netto voldoende van overhouden om rond te kunnen komen. Om dat te bereiken is een aantal zaken belangrijk:
- Vergunningen voor het bouwen van woningen sneller realiseren, waarvoor onder andere van belang is dat stikstofregels dit niet blokkeren.
- Oplossingen vinden voor de financiële blokkades die er op dit moment zijn om woningbouw te realiseren (zoals te hoge grondprijzen en te veel regels).
- De arbeidskorting flink verhogen en een meer uren werken bonus invoeren.
- De wetgeving die is gebaseerd op het SER-advies (2021) met arbeidsmarkthervormingen snel en in samenhang invoeren. Die zal ervoor zorgen dat er meer vaste banen ontstaan.
Maar laten we niet vergeten dat er zonder voldoende bedrijvigheid geen (vaste) banen zijn en ook onvoldoende belastinginkomsten. Om voldoende bedrijvigheid te krijgen en behouden is hard nodig:
4. Tot slot
Van kleine tot grote ondernemingen, van familiebedrijven tot start- en scale-ups, we hebben het allemaal in ons land. Juist door die gevarieerde samenstelling van ons bedrijfsleven en hun onderlinge samenwerking behoren we tot de welvarendste landen ter wereld. Deze ondernemers zorgen samen voor onze banen (70%), de investeringen (75%) en (via de belastingen) voor het geld waarmee we onze politieagenten, verpleegkundigen en onderwijzers kunnen betalen8. De (lokale) samenleving plukt hiervan elke dag de vruchten.
Met het voorgaande (én de suggesties in de bijlage) willen wij u ingrediënten aanreiken voor het oplossen van de problemen die Nederlanders zat zijn, voor nieuw elan en hernieuwd optimisme in ons land. Wij willen daarbij nadrukkelijk onderdeel zijn van de oplossing en staan klaar.
Met vriendelijke groet,
Ingrid Thijssen, voorzitter VNO-NCWJacco Vonhof, voorzitter MKB-Nederland
2 Zie o.a.: https://www.vno-ncw.nl/nieuws/toenemende-zorgen-over-nederlands-vestigingsklimaat
Ook is er momenteel extra onzekerheid ontstaan onder innovatieve ondernemingen over bijvoorbeeld de (dreigende) beperking van inkoop van aandelen, de 30%-regeling en het Nationaal Groeifonds. Dat is zorgelijk, want dit voedt de twijfel bij juist de kennisintensieve bedrijven en hoofdkantoren die zo belangrijk zijn voor de toekomst en de grote transities die we willen bewerkstelligen.
3 We wijken steeds vaker in negatieve zin af van het EU-gemiddelde.
4 Zie: Hogere productiviteit uitvoeringsorganisaties is noodzakelijk - Publieke sector - Actueel en publicaties - PwC
5 Hiervan hebben we talloze voorbeelden uit onze ledenkring hoe dat zou kunnen. Maak bijvoorbeeld witwas-controles van de banken meer digitaal met behulp van AI (zie het voorbeeld van Bunq bank), zodat de 15.000 medewerkers die daar voor zijn aangenomen vergunningen kunnen verlenen of vrijkomen voor andere belangrijke taken.
6 Door een combinatie van factoren zoals veel 'nationale koppen' op EU-regels is de interne markt steeds verder gefragmenteerd afgelopen jaren. Waar in de VS een fabrikant langs één toezichthouder moet hebben we er in Europa vaak 27.
7 Zie bijvoorbeeld het productiviteitsoffensief in het VK.
8 Van de belastinginkomsten van ca. 308 miljard is zo'n 6,5 miljard uiteindelijk toe te rekenen aan particulieren. 99 miljard is toe te rekenen aan de aanwezigheid van alle mkb-bedrijven en zo'n 200 miljard is toe te rekenen aan de aanwezigheid van grote bedrijven en organisaties.
Cijfers: Jaarverslag, Belasfingdienst, 2022.