Dit zijn de 7 allergrootste uitdagingen voor de bouw

Woningtekorten wegwerken, veranderende regels, duurzaam bouwen en te weinig personeel: de komende jaren staat debouw een enorme opgave te wachten. Want hoe zorg je 1 miljoen woningen bijbouwt, er 1,5 miljoen van het gas haalt en ook nog eens de kosten in de hand houdt? De 7 uitdagingen voor debouw volgens betrokkenen uit de sector.

#1 Een groot woning tekort wegwerken

Bekend straatbeeld anno 2021. Container buiten, steiger tegen de muur, bouwvakkers die timmeren aan een dakopbouw. Want verhuizen? Bijna niet te doen. Mensen staan in de rij voor een woning, de vraagprijs is door het dak geschoten. Dan kun je misschien beter zitten waar je zit en de boel verbouwen. En dan heb je nog het geluk dat je een woning hébt.’Het grondrecht om te wonen, staat onder enorme druk’, zegt Martin van Rijn, voorzitter van branchevereniging van woningcorporaties Aedes. ‘Jonge mensen wachten jarenlang op een woning. Ouderen hebben specifieke woonwensen. Arbeidsmigranten moeten worden gehuisvest. We moeten met zijn allen alle zeilen bijzetten om dat voor elkaar te krijgen.’ Niet voor niets tekende hij de Actieagenda Wonen, samen met 33 andere partijen uit de bouw, projectontwikkeling, zorg en gemeenten. Hun gezamenlijke boodschap: één miljoen woningen erbij in 10 jaar, koop én huur. En ja, tuurlijk is dat ambitieus, zegt Maxime Verhagen, voorzitter van Bouwend Nederland. ‘Maar er bestaat nu al een tekort van 330.000 woningen. Om te voorkomen dat dat aantal oploopt, móet je wel heel ambitieus zijn.’

‘we moeten wel ambitieus zijn om te voorkomen dat woningtekorten verder oplopen’

De bouw wil versnellen naar standje vijf, maar de pook geeft niet mee. Verhagen: ‘Om méér te kunnen bouwen, moeten er méér woningbouwlocaties aangewezen worden. De bestemmingsplannen binnen een gemeente moeten in orde zijn.’ En daar schort nu het een en ander aan.

#2 Niemand die de knopen doorhakt over ruimtegebruik

‘Er is een enorme claim op ruimte’, zegt bouwondernemer Yvonne van der Hulst van Van der Hulst Bouwbedrijf. ‘Als je uitzoomt op Nederland, zie je dat zo’n viervijfde deel in gebruik is voor recreatie, landbouw en natuur. Daar zijn kaartjes van, dat verzin ik niet zelf. Iedereen zegt: bouwen, prima. Maar niet in mijn achtertuin.’ Tja, en dan kan het lang duren voor je de eerste paal in de grond kan slaan.

‘Het is lastig bouwen als je dat alleen binnenstedelijk wil doen’, beaamt Van Rijn (Aedes). ‘We wonen in een druk landje. Daarom doen we veel aan ruimtelijke ontwikkeling met overheden, bedrijven, boeren, milieuorganisaties, bewoners. Daarin is nu meer regie nodig. Het moet minder vrijblijvend zijn waar en hoeveel er wordt gebouwd.’ Stel daarom een minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening aan, zegt Verhagen. ‘Iemand vanuit de centrale overheid die zegt: en nu knopen doorhakken, jongens. We gaan dáár en dáár bouwen.’

‘Iedereen zegt: bouwen, prima. Maar niet in mijn achtertuin’

Harriët Tiemens, wethouder Wonen in Nijmegen, ziet dat minder zitten. ‘Je moet rekening houden met bereikbaarheid, biodiversiteit en de leefbaarheid in wijken. Dat zijn vraagstukken waar gemeenten zich mee bezig móeten houden. Bouwprojecten zijn per definitie complex en tijdrovend, het gaat niet om simpel huisjes bouwen.’

Sowieso wijzen (lokale) overheid en bedrijven teveel met de vinger naar elkaar, vindt ze. ‘Aannemers zeggen vaak dat gemeenten sneller vergunningen moeten overleggen. Ja, dat wil ik ook, alleen kunnen we aan de lengte van een procedure niet veel doen. Bij gemeenten is veel menskracht en expertise weggelekt, waardoor er soms weinig capaciteit is.’ En ook over grondprijzen is gesteggel. ‘Om die in toom te houden, zou je ook meer anticyclisch, bijvoorbeeld in slappere tijden, kunnen bouwen’, suggereert Tiemens.

Bedrijven kunnen ook best de hand in eigen boezem steken. ‘Bouwplannen worden nogal eens aangepast. Na lang dralen moet dan opeens de procedurele kant nog worden geregeld. Oog hebben voor elkaars belangen is belangrijk’, zegt de wethouder, om vanuit daar goed samen te werken. ‘Het gaat om een langjarige investering. Als je als private en publieke partijen in beelden van elkaar blijft hangen, komt er niks uit onze handen.’

#3 Bijdragen aan het Klimaatakkoord

Bouwen anno 2021 is vooral dúúrzaam bouwen, en je zo houden aan afspraken in het Klimaatakkoord. Van der Hulst is daar druk mee bezig. Zo plaatst haar bedrijf als pilot waterzakken onder nieuwe huizen om regenwater op te vangen voor gebruik. Er zijn net 33 woningen opgeleverd in Voorhout, allemaal uitgerust met zonnepanelen. Van der Hulst: ‘Ons bouwproces gebeurt zo groen mogelijk. Onze nieuwe woning wordt geprefabriceerd in de fabriek en is volledig uit hout opgebouwd met natuurlijke isolatiematerialen. Verder kun je een elektrische kraan inzetten op de werkplaats, maar daar zijn er niet veel van in Nederland. Dat zit nog in een pioniersfase.’

‘Bestaande woningen van het gas af? Een behoorlijke klus’

Verder moeten er 1,5 miljoen bestaande woningen van het gas af in 2030. Een behoorlijke klus, weet Jelle Weever, eigenaar van Weever bouw. ‘Nieuwbouw energiezuinig maken, is niet het lastigste. De uitdaging zit ‘m in de bestaande panden. Die ambitie maakt dat gasketels vervangen moeten worden door warmtepompen. Dat betekent een compleet nieuwe installatie bouwen zodat warmte uit de bodem of lucht kan worden gehaald. Ook sluiten we in Amsterdam appartementencomplexen aan op collectieve stadsverwarming, waarbij we nieuwe leidingen aanleggen. Ja, dat zijn allemaal grote investeringen en ik vraag me oprecht af of mensen dat kunnen betalen of daarvoor geld kunnen lenen. Terwijl de roep om goedkopere woningen juist zo groot is.’ Streef daarom naar alternatieve en goedkopere warmte, zegt hij. ‘Hybride warmtepompen, die wel samenwerken met de reguliere gas cv-ketel. Of, in de toekomst, een ketel die kan draaien op waterstof.’

Van bouwers en projectontwikkelaars wordt maximale duurzaamheid geëist, zei de Nijmeegse bouwer Harold van Rooijen al in Forum. ‘Maar bewoners kunnen vooralsnog energie verspillen zoveel ze maar willen.’ Enkele ramen, geen isolatie, geen probleem. ‘Je zult die bewoners moeten verleiden om in actie te komen. Hoe doe je dat?’ De overheid probeert inelk geval een handje te helpen door subsidies te verstrekken aan particulieren als ze bijvoorbeeld hun huis willen isoleren.

#4 Tekort aan hoogopgeleide mensen

Meer dan genoeg te doen in de bouwsector, dus. Maar hoe kom je aan vakkrachten met de juiste, nieuwe, skills? ‘Er worden steeds meer bouwonderdelen geprint in 3D, mensen kunnen met een virtual reality-bril op ‘rondlopen’ in een nog te bouwen pand. Technologie en informatiesystemen worden steeds belangrijker binnen de sector. Om high end te kunnen bouwen, hebben we óók universitair geschoolde mensen nodig’, zegt bouwondernemer Weever. En daar zit de crux. ‘Scholieren die op het vwo zitten, of studenten die een it-opleiding doen, denken niet meteen aan een carrière in de bouw. Daar moeten we als sector méér aan doen, via een specifieke marketingcampagne bijvoorbeeld, om die jongeren voor ons te laten kiezen en onze sector een meer sexy imago te geven.’ Sowieso staat de branche te springen om goed personeel.

‘We moeten onze sector een sexy imago geven’

Branchevereniging Bouwend Nederland doet inelk geval haar best om jongeren warm te maken voor een loopbaan in de bouw. Ook promoot de vereniging Girls’ Day bij de leden om meer meiden te interesseren.

Geef techniek en technologisering een vaste plek in het curriculum in het primair onderwijs, zegt Verhagen. ‘Bevorder zij-instromers en omscholing.’ Zo kent de branchevereniging het project Van Bank naar Bouw, waar ze samen met UWV oud-bankmedewerkers een werktraject aanbiedt bij bouwbedrijven. Verhagen: ‘Veel mensen in de banksector zijn hun baan kwijtgeraakt. Medewerkers die financieel zijn onderlegd, die kunnen calculeren: dat zijn mensen aan wie wij in de bouw behoefte hebben.’

Van bank naar bouw? Zo werkt dat:

#5 Bouwsector zelf moet ook veranderen

Er staat een gigantische klus te wachten als het gaat om bouwen en verduurzamen. ‘Maar de bouwsector moet wel veranderen om die opgave aan te kunnen’, zegt Verhagen. Niet voor niets stelde de branchevereniging een toekomstverkenning op met daarin de grootste kansen en uitdagingen uitgemeten, als het bijvoorbeeld gaat om verstedelijking, energietransitie en innovatie. ‘Zo zullen in de toekomst meer prefab woningen uit fabrieken moeten komen’, aldus Verhagen. Daar wordt een groot deel van de onderdelen gemaakt en op de bouwplaats worden de verschillende ‘puzzelstukken’ in elkaar gezet. ‘Je bent niet afhankelijk van vorst en regen. Met deze industrialisatie kun je pas echt aantallen maken. Hierin ligt de handschoen bij de bouwsector, om naar zulke mogelijkheden te kijken en daarin te investeren.’ Modulair bouwen bestaat al een tijdje, maar lijkt nog niet echt van de grond te komen. ‘Ik denk dat mensen bang zijn dat er eenheidsworst komt’, zegt bouwondernemer Van der Hulst. ‘Terwijl je juist op de aankleding van bijvoorbeeld gevels en daken veel diversiteit kunt inbrengen. Architecten zijn misschien bang dat ze overbodig worden.’

‘Modulair bouwen kan, maar gebeurt niet: architecten zijn bang overbodig te worden’

Wat ook niet helpt, is dat de bouwsector nog steeds bekend staat als traditioneel en conservatief. Ja, individuele bedrijven innoveren heus wel. Maar de sector als geheel niet, constateerde oud-hoogleraar Jos Lichtenberg. De bouwketen is te complex en te versnipperd geworden om effectief te kunnen innoveren, zegt hij. ‘Bedrijven die op een bouwplaats komen weten van elkaar niet waar ze mee bezig zijn. En dat kan ook niet. Daarvoor zijn het er teveel en iedereen doet maar een deel van het werk. Er zijn er maar weinig die kunnen overzien welke innovatie een geheel aan deelprojectjes verder helpt.’

#6 Een woud van regels en wetten (die ook nog eens veranderen)

Wat innovatie ook nog wel eens in de weg staat, is de hoeveelheid wetten en regels waar je mee te maken krijgt. ‘Nederland is een land van regels en er komen er steeds meer bij. We raken erin verstrikt’, zegt Van der Hulst. Even voor het idee: voor de verbouwing van het stationsgebied in Utrecht waren vijftienhonderd vergunningen nodig. ‘Als je gaat bouwen, is er altijd wel iets dat er direct mee te maken heeft’, zegt wethouder Tiemens.

‘steeds meer regels: we raken erin verstrikt’

Zo krijgen bouwers onder meer te maken met de Warmtewet, de Omgevingswet, PFAS- en stikstofregels, de wet Kwaliteitsborging. Om even die laatste als voorbeeld te nemen. ‘De taak die gemeenten hebben om te toetsen of er volgens het bouwbesluit (met daarin voorschriften voor onder meer veiligheid en milieu; red.) wordt gewerkt, komt bij de markt te liggen’, zegt Weever. ‘Je krijgt te maken met een externe kwaliteitsborger die je moet contracteren, je moet structureel vastleggen op welke manier je de bouwvoorschriften naleeft. Je hebt meer mensen en tijd nodig om dat goed te regelen. De wetgever heeft een verschuiving van kosten beoogd. Gemeenten moeten hun eigen leges verlagen, ter compensatie, maar ik denk niet dat dat gebeurt. Uiteindelijk zullen bouwers en ontwikkelaars deze extra kosten doorberekenen aan de klanten. Maar de bouwprijzen zijn al zo hoog, die wil je niet nog meer laten stijgen. Hopelijk denkt de Eerste Kamer nog eens goed na voor de wet wordt ingevoerd.’ En dan zijn daar niet te vergeten de stikstofregels, waarbij bij alle bouwprojecten in de buurt van een Natura 2000-gebied moeten aantonen dat zij geen significant effect hebben op de stikstofuitstoot in de regio. Dat vertraagt het bouwen behoorlijk. ‘Terwijl de bouwsector nauwelijks daaraan bijdraagt. Het is vooral landbouw en verkeer dat voor de meeste stikstofuitstoot zorgt’, zegt Verhagen (Bouwend Nederland). ‘Stimuleer innovaties voor stikstofreducties, in plaats van beperkende regels in te stellen. Ga als nieuw kabinet het gesprek aan met de vervuilers om tot een oplossing te komen.’ Niet voor niets sloegen bedrijven, boeren en natuurorganisaties zelf de handen ineen voor een nieuwe aanpak. Die aanpak moet de stikstofuitstoot met 40 procent terugbrengen in 2030. De samenwerkingspartijen vragen hiervoor een jaarlijkse financiële steun van 1,7 miljard euro.

# 7 En dan moetde bouw ook nog alle kosten in de hand houden

Ga er als bouwbedrijf maar aanstaan. Helpen het woningtekort oplossen, de bestaande bouw verduurzamen, vakkrachten binnenhalen, innoveren. En oh ja, daarbij ook nog de kosten proberen te beheersen. Zo stijgen de prijzen voor bouwmateriaal en grondstoffen de laatste tijd sterk. Dat heeft niet alleen financiële gevolgen voor ondernemers en bouwers. Ook planningen lopen gevaar met het risico op vertragingen in de bouw.

Voor Van Rijn (Aedes) is de boodschap aan het nieuwe kabinet simpel: ‘We hebben een woonagenda opgezet met 34 partijen. De bal hebben we daarmee op de stip gelegd. Het is nu aan jullie om die plannen uit te voeren.’Woningcorporaties in Nederland beheren samen 2,4 miljoen huurwoningen, waarin 4 miljoen mensen wonen. Van Rijn herhaalt het als een mantra. ‘Bouwen, verduurzamen, leefbaarheid, betaalbaarheid: dat zijn de belangrijkste ingrediënten voor een goede volkshuisvesting.’

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen?Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.