Hoe Nyrstar Budel een pionier werd in de (zink) industrie

Ze stapten als eerste zinksmelter van kolen over op stroom. Nu willen ze met hun eigen zonnepark hun fabriek van energie voorzien. Het kán, het zonnepark ligt er al en uitbreiding is aangevraagd. Maar of Nyrstar Budel dat ook lukt?

Dagelijks denderen er wagonladingen zinkconcentraat vanuit de Antwerpse haven naar het Brabantse Budel-Dorplein. Daar staat een van de zinksmelters van Nyrstar. De vestiging in Budel is al sinds 1892 in het dorp gevestigd en inmiddels onderdeel van het wereldwijde concern Trafigura, een onafhankelijke handelsonderneming voor grondstoffen en logistiek.

Nyrstar Budel maakt zink. Dat wil zeggen: ze zetten zinkconcentraat – geconcentreerde zinkertsen gewonnen in zinkmijnen en gerecycled materiaal – om in zuivere zink door middel van een proces van elektrolyse. Hierbij wordt met behulp van elektrische stroom zink vrijgemaakt uit een zinkhoudende oplossing. Als je naar het uitgestrekte fabrieksterrein kijkt, kun je de indruk krijgen dat dit een ouderwets productieproces is, maar niets is minder waar. De manier waarop Nyrstar in Budel-Dorplein elektrolyse toepast is de wereldtop: in vergelijking met andere zinksmelters maakt het bedrijf namelijk méér zink met dezelfde hoeveelheid stroom.

Een speciale aftakking op het elektriciteitsnet

Zink kent veel verschillende toepassingen, maar de grootste afnemers van zink-producten zijn de staal- en constructiebouw en de automotive-industrie. ‘Het product zink is op zichzelf al duurzaam want het maakt dat staal bijvoorbeeld twaalf keer langer meegaat. Daarnaast is zink bijna volledig herbruikbaar. Voor 1973 werd zink gemaakt in een thermisch proces’, legt general manager Henk Leendertse levendig uit. ‘Met kolen werd zinkerts warmgestookt en het zink eruit gehaald. Nou dat gaf natuurlijk dampen en afval. Hartstikke terecht dat we daarmee moesten stoppen.’ Van het thermische proces ging Nyrstar al in de jaren zeventig over op elektrolyse. Nog altijd de schoonste techniek die op dit moment gebruikt wordt om zink te maken. Eén dingetje: het kost stroom. Belachelijk veel stroom. Ongeveer evenveel als de hele stad Eindhoven gebruikt. Bij Maarheeze is er een speciale aftakking van het hoogspanningsnet, alléén voor Nyrstar.

‘Dat we tientallen jaren geleden al geëlektrificeerd zijn, maakt dat we voorop lopen’

Leendertse: ‘Het feit dat we tientallen jaren geleden al geëlektrificeerd zijn, maakt ons toch wel een pionier in de industrie. Daarin lopen we voor op anderen.’ Dankzij dit specifieke productieproces heeft het bedrijf een bijzondere troefkaart in handen: anders dan andere basisindustrieën kan Nyrstar vrij eenvoudig de productie terugschroeven en weer opschroeven. In oktober was in het nieuws dat de zinksmelter vanwege de hoge elektriciteitsprijzen de productie tot 50 procent had teruggebracht. ‘Dat is natuurlijk heel heftig maar aan de andere kant geeft dat meteen ook onze kracht weer’, aldus Leendertse. ‘We kunnen flexibel omlaag en omhoog gaan met de productie. Als het méér kost dan het oplevert om zink te maken, dan produceren wij minder. Dat noemen we hier in het bedrijf ‘rimpelen’.’

Nyrstar Budel wil de productiecapaciteit uitbreiden

Dat ‘rimpelen’ kan het bedrijf ook doen wanneer er niet voldoende stroom wordt aangeboden op het stroomnet, legt Leendertse uit. Zo kan het zijn dat Nyrstar tegen de avond op de helft van de capaciteit draait als gezinnen met zijn allen thuis zijn en ‘s nachts maximaal. Daarmee is het bedrijf ook een stabiliserende factor voor het Nederlandse elektriciteitsnet. Als er bijvoorbeeld veel aanbod is van groene energie, dan produceert Nyrstar tijdelijk meer; als er een tekort is op het net, minder. ‘Rimpelen’ doet het bedrijf nu al, maar het kan op dit moment alleen nog maar afschalen.

Volgens Leendertse is het redelijk dat Nyrstar ook kan opschalen ten opzichte van de huidige productiecapaciteit. Daarom wil Nyrstar Budel uitbreiden. Leendertse: ‘Dat is nodig om dezelfde productie te kunnen blijven draaien, ook als Nyrstar gaat helpen met stabiliseren van het elektriciteitsnet.’ Maar er zit een addertje: die investering is niet rendabel voor Nyrstar. ‘We willen daarom samen met de overheid kijken of er subsidiemogelijkheden zijn. Die zijn er elders in Europa ook. Zo kreeg aluminiumsmelter TRIMET in het Ruhrgebied Europese subsidie en subsidie van de deelstaten.’

Hoogspanningsnet kan het allemaal niet aan

Maar zelfs als het bedrijf kan uitbreiden en de productie op peil kan houden, dan moet er ook nog extra stroom naar Budel-Dorplein kunnen komen voor nieuwe piekmomenten als er tijdelijk meer stroom nodig is. De hoogspanningsleiding vanaf Maarheeze zit nu al tjokvol. Die kabel moet dus groter. En daarvoor moet Leendertse niet alleen netbeheerder Tennet om de tafel krijgen, maar ook de provincie die een rol heeft bij vergunningverlening. ‘Er zijn nog zoveel onzekerheden dat het een beetje ‘dansen’ is. Zo wil Tennet natuurlijk zekerheid dat die capaciteit ook in de toekomst zal worden afgenomen. Iedereen is welwillend, maar nog zoekende.’

nyrstar wil de zelf opgewekte energie in de fabriek gebruiken. maar mag dat ook?

Eén struikelblok lijkt al bijna uit de weg geruimd: op het terrein van de zinksmelter ligt een zonnepark. Dit park is aangelegd met de zogenoemde SDE++-subsidie die vereist dat je een aansluiting op het openbare net maakt. Maar als dit zonnepark eerst moet terug leveren aan het hoogspanningsnet, dan loopt Nyrstar weer tegen de beperkingen van dat zelfde net aan. Leendertse: ‘We hebben concrete plannen om die capaciteit van ons zonnepark te verdubbelen van 40 hectare naar 90 hectare. Het zou heel mooi zijn als de opgewekte energie direct ten gunste van de fabriek ingezet kon worden. De gesprekken hierover gaan gelukkig de goede kant op.’

Wat Leendertse dwars zit is dat Nyrstar dat voor 94 procent op elektriciteit draait en honderd procent groene stroom afneemt, tóch de hoofdprijs moet betalen voor elektriciteit. ‘Dat we alleen elektriciteit gebruiken van hernieuwbare, Europese bronnen kunnen we aantonen met digitale certificaten, zogenoemde Garanties van Oorsprong’, stelt Leendertse. Anders dan bij hun Europese concurrenten wordt de CO2-heffing die energiebedrijven in hun elektriciteitsprijs doorberekenen voor een veel kleiner deel gecompenseerd. Leendertse: ‘Het is belangrijk dat we een gelijk speelveld behouden in Europa. Wat we nu zien gebeuren is dat landen steeds meer hun eigen industrie gaan beschermen in plaats van een gelijke regeling in Europa. Dit is een direct gevaar voor behoud van industrie in Nederland.’

Politieke onzekerheid verlamt verduurzaming

Dankzij de politieke onzekerheid die de lange kabinetsformatie veroorzaakte, liggen investeringsbeslissingen bij veel bedrijven stil. Dat merkt Nyrstar ook. Leendertse: ‘De industrie wil gewoon door. We realiseren ons ook wel dat er met de Green Deal maar één manier is waarop we door kunnen: dat is als we duurzaam werken. Sowieso, je krijgt simpelweg geen medewerkers meer als je níet duurzaam bent. Mensen komen bij ons werken omdat ze hebben gelezen over ons zonnepark bijvoorbeeld. Voor ons is dat belangrijk.’