Discriminatie op de werkvloer: ‘Laten we onderkennen dat het bestáát’

Foute grappen, dwaze opmerkingen. Nederlanders met een andere etnische achtergrond krijgen geregeld te maken met discriminatie. Drie werkgevers vertellen eerlijk over hun eigen vooroordelen, hoe die sneuvelden en: hoe zij discriminatie op de werkvloer aanpakken. ‘Poeh, dit is een moeilijk onderwerp.’  

Maart 2019. Nederland wordt opgeschrikt door een tramaanslag in Utrecht. Gerrit Spijksma, ceo van openbaar vervoersbedrijf Qbuzz, de exploitant van de tram, kan die dag zó voor de geest halen. ‘Er hing onrust bij onze 150 chauffeurs. Toen bleek dat de dader een Turkse Nederlander was, liepen de spanningen op.’ Ineens gingen de medewerkers in clubjes samenklonteren: de witte chauffeurs bij elkaar, en de gekleurde samen. ‘In de ‘autochtone’ groep werden dingen gezegd als: ‘zie je wel, hun soort weer’. De aanslag bevestigde blijkbaar vooroordelen die bewust of onbewust bij sommige mensen bestonden. Namelijk dat terrorisme voorbehouden is aan een etnische achtergrond.’

Dûh, onzin natuurlijk. Spijksma telt op zijn vingers: ‘De terroristische actiegroep RARA. De RAF in Duitsland. Anders Breivik in Noorwegen. Allemaal wit.’ Niet dat het personeel dat zo voelde.

Meer weten over hoe je diversiteit kunt toepassen in jouw bedrijf? Check dan Diversiteit op de werkvloer

Niet oké

Bij de Utrechtse tak van Qbuzz heeft zo’n 30 procent van de medewerkers een ‘andere’ kleur. De ceo is toen ‘heel bewust’ bij de groep chauffeurs met een andere achtergrond gaan staan, vertelt hij. ‘Gewoon, om een normaal alledaags gesprek met ze te voeren. Niet over de aanslag. Om de sfeer lichter te maken.’ En om te laten zien dat discriminerende opmerkingen niet oké zijn. ‘Dat iedereen bij ons gelijk is. Uiteindelijk was iederéén onder de indruk van de aanslag, en zette iederéén weer de schouders eronder. Het is gelukkig niet zo dat de vlam in de pan was geslagen’, benadrukt de ceo.  

Nou hoeft er heus niet zo’n extreme gebeurtenis als een aanslag te zijn om discriminerende opmerkingen te triggeren. Bij het Amsterdamse koelinstallatiebedrijf IJskoud – 32 medewerkers, van wie 40 procent met een migratieachtergrond – vliegen foute opmerkingen ook soms over en weer. Directeur José Komin: ‘Techneuten maken altijd harde grappen. Over iedereen. Zichzelf. Over vrouwen, over mensen die geen technische achtergrond hebben, en ja, ook over mensen met een andere etnische achtergrond.’ Dan wordt iemands naam verbasterd bijvoorbeeld, of een accent nagedaan. ‘Er is een hoge mannelijke energie in ons bedrijf. Je moet bij ons echt je plek veroveren. Niemand bij ons pakt deze grapjes aan. Maar stel dat iemand aangeeft dat hij daardoor is gekwetst, dan ligt daar bij mij de grens. Dan zou ik de aanstichter erop aanspreken.’

Het lastige aan discriminatie op de werkvloer is dat je vaak niet doorhebt dat je iemand anders achterstelt, zegt Brechje van der Velden. Zij is senior partner bij Allen & Overy (dat het grootste deel van het vroegere Loeff overnam) in Amsterdam. Ongeveer 10 procent van de 400 medewerkers van het advocatenkantoor kent een migratieachtergrond.

Eye opener

‘Bij ons werkte er een advocaat met Marokkaanse roots. Die vertelde me eens dat hij het zó zat was om elke keer tijdens de ramadan aan collega’s bij de koffieautomaat uit te leggen waarom hij geen koffie nam. Wij zagen hem als een succesvolle collega. Hij voelde zich juist eenzaam, omdat hij de hele tijd werd aangesproken op zijn anders-zijn. Dat was voor mij echt een eyeopener. Dat je vaak onbewust dingen doet die een ander kwetsen, terwijl dat je dat niet zo bedoelt.’  

Lees ook het Forum-artikel: Stagediscriminatie: het eerlijke verhaal van ondernemers

Ook Spijksma (Qbuzz) kende een Aha-Erlebnis. ‘Een aantal jaar terug solliciteerde een man bij ons die weigerde onze vrouwelijke HR-medewerker de hand te schudden. Wij zeiden toen tegen hem dat als hij vrouwen geen hand wenst te schudden, hij bij ons niet welkom was.’ De sollicitant noemde dat discriminatie, en diende een klacht in bij het College voor de Rechten van de mens. Die stelde de man in het gelijk.

‘Ik vond toen oprecht: dit zijn onze normen en waarden waaraan wordt getornd. Iedereen is gelijk, en daar hoort gewoon bij dat we elkaar een hand geven. Nu, met de coronacrisis, schudden we even allemaal geen handen. Zelf maak ik een respectvolle buiging naar de ander ter begroeting. Ineens besefte ik: dat kan dus ook. Dat je iemands hand niet schudt, hoeft niet meteen te betekenen dat je diegene niet respecteert. Ik probeer nu méér te kijken naar de intentie, en niet naar de manier waarop die wordt geuit.’

‘Ik ben geen racist’

Volgens Spijksma heeft iedereen vooroordelen en blinde vlekken. ‘Het gaat erom dat je je daar bewust van bent. Pas dan kun je eraan werken.’ Hijzelf groeide op in een Fries dorpje. ‘De eerste keer dat ik donkere mensen zag, was op mijn 18^e, toen ik naar de VS ging om aan een college te studeren. Een aantal jaren terug liep ik het Pieterpad van Groningen naar Limburg. Pas in Venlo zag ik voor het eerst een allochtoon. Wat je misschien minder beseft als je in de Randstad woont, is dat een groot deel van Nederland wit is.’ Mensen voelen zich op hun gemak bij mensen die op ze lijken, denkt hij. De ‘ander’ is dan al gauw bedreigend. Onbekend maakt onbemind – dat idee.

‘Je moet mensen eerst bewust maken van het probleem’

Van der Velden (Allen & Overy) beaamt dat bewustwording cruciaal is. Sinds een aantal jaren voert het advocatenkantoor een zeer actief diversiteitsbeleid. ‘We merkten dat de uitval onder advocaten met een andere culturele achtergrond hoog was. Dat beleid werkte aanvankelijk averechts. De witte collega’s voelden zich aangevallen. ‘Ik discrimineer niet, ik heb helemaal geen vooroordelen’, zeiden ze. We waren denk ik te vroeg. Pas nu we echt het gesprek zijn aangegaan, en medewerkers via werkgroepen en lunchbijeenkomsten zelf laten vertellen waar ze tegenaan lopen, is het beleid effectief. Ik heb ervan geleerd dat je mensen eerst bewúst moet maken van het probleem.’