Bij Artis kon je vroeger meer dan alleen ‘apies kijken’

Het is de oudste dierentuin van Nederland, en in eerste instantie alleen toegankelijk voor leden. Maar daar kwam eind negentiende eeuw verandering in. In de serie vernieuwers: dierentuin Artis.

Oh, hee hallo zeg! Als deze kameel zou kunnen praten, zou hij dan zoiets zeggen? Aan zijn hoofd te zien vindt dit harige schip van de woestijn zijn bezoek reuze interessant. Wie het zijn? Drie meiden van de Nederlandse Padvinderij. Ze doen mee met een heitje voor een karweitje. Vijftig jongens en vijftig meiden hebben zich aangemeld bij dierentuin Artis om tegen betaling van een kwartje een klusje op te knappen. Deze padvinders maken de nachthokken van de kamelen schoon. Met borstels en emmers water schrobben ze de muren. En wie weet krijgt het houtwerk ook nog wel een likje verf. Ze vinden het zo te zien wel een beetje spannend en houden het grote, vriendelijke hoofd goed in de gaten.

Natura Artis Magistra, de natuur is de meester van de kunst, is de naam die de oudste dierentuin van Nederland in 1838 krijgt. De oprichters zijn boekhandelaar Westerman, makelaar Werlemann en horlogemaker Wijsmuller. Met Artis willen ze kennis, liefde en zorg voor de natuur overbrengen. Het wordt de vierde wetenschappelijke dierentuin van Europa met niet alleen dieren, maar ook een bibliotheek en museum.

Kermisdieren

Niet dat er bij de oprichting al heel veel te zien is. Artis begint als tuin met een vijver en een orangerie met wat apen, herten en papegaaien. Ook kun je er opgezette dieren, skeletten, schelpen, fossielen en gesteenten bekijken. Maar als in 1839 de hele menagerie van een kermisexploitant wordt overgenomen begint het al een echte dierentuin te worden. Wat dacht je van olifanten, leeuwen en ander katachtigen, (ijs)beren, een slang… te veel om op te noemen. Ook worden er exotische dieren vanuit de koloniën naar Nederland getransporteerd. Soms als schenking van burgers in ruil voor een erelidmaatschap, maar ook worden kapiteins die tussen de koloniën varen bereid gevonden dieren mee te nemen. Bezoekers kunnen naast het bewonderen van de dieren ook concerten, lezingen en tentoonstellingen bijwonen. Artis groeit en er kan al snel worden uitgebreid. 

VernieuwersWie een blik in de geschiedenis van Nederland werpt, begrijpt meteen waarom we al jaren bovenaan de lijst van meest innovatieve economieën staan. Ook ondernemers droegen daaraan hun steentje bij met creatieve en gewaagde ideeën, die soms onmogelijk leken en dan toch een succes werden. Mede dankzij hen ziet Nederland er nu heel anders uit. Kijk onderaan deze pagina voor andere afleveringen uit de serie.

Exclusief genootschap

Maar al die pracht en praal is de eerste jaren alleen toegankelijk voor de welgestelden. Met een lidmaatschap van dit exclusieve genootschap financieren de leden de dierentuin. Pas vanaf 1851 mogen ook gewone burgers een kijkje nemen achter de hekken. Op speciale dagen in september kunnen niet-leden op uitnodiging én onder strikte begeleiding van een lid, voor 25 cent ‘apies kijken’. Eind negentiende eeuw gaat Artis voorgoed open voor een breed publiek.

Wie tegenwoordig in Artis op zoek gaat naar de kamelen, komt bedrogen uit. Het laatste exemplaar is vorig jaar overleden. Het kamelenveld bij de hoofdingang heeft voortaan alleen nog maar de naam. Wat je wel vindt is Micropia, het eerste microbenmuseum ter wereld, waar je alles te weten komt over bacteriën, virussen, schimmels en algen. Helaas zijn deze microben iets minder aaibaar.

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.