'Nederland verkleurt. Get over it'

Stuk voor stuk zijn het gedreven ondernemers. Mét niet-Nederlandse roots. Ze spreken liever over hun bedrijf dan over de politiek. Maar nu doen ze hun mond open. Over de groeiende polarisatie, de verharding in het debat, Wilders en het mogelijke Trump-effect.

Marphen Mijnals kan er hard om lachen. Zodra hij en zijn bedrijfsleider voor het eerst ergens komen, denken mensen vaak dat de bedrijfsleider de baas van King Coffee  is. ‘Hij is blank. Daarna volgen natuurlijk de verontschuldigingen. Ik maak me daar niet kwaad om. Echt niet. Ik zie het juist als mijn moment om te shinen.’ Weer die lach. Mijnals, opgegroeid in de Bijlmer, laat zich niet zomaar uit het veld slaan. De slachtofferrol heeft hem nooit gepast.

Dan ernstig. Discriminatie en racisme komen voor. Vaak onderhuids, soms expliciet. Gevoed door de gespierde taal van de politiek in haar drang om stemmen bij Wilders weg te halen. Maar Mijnals is allesbehalve een zorgelijk type. ‘Laat Wilders maar eens winnen. Laat die onderbuik maar eens winnen. Kijken wat er dan gebeurt. De kiezers krijgen – net als in Amerika – waar ze om vragen.’ Hij vergelijkt het met een peuter die wil voelen hoe heet de vlam van een kaars is. ‘Na vier keer zeuren denk je: Voel maar een keer.’

Hij is niet bang voor de gevolgen. Nederland zit in een transitie, klinkt het. ‘Kijk, Nederland verkleurt. Dat is niet te stoppen. We gaan niet meer terug naar de jaren vijftig, of je dat nu wilt of niet. Dus get over it. Geef ons nog veertig jaar en dan speelt dit allemaal niet meer. Dan zie je ook wat meer Marphens in de raden van bestuur.’

‘Laat Wilders maar eens winnen. En kijk wat er gebeurt’

Buitenstaander voelen

In Rotterdam maakt Farid Darkaoui, directeur van Zaken Expert, een bureau voor stedelijke economie en ondernemerschap, zich meer zorgen. Niet zozeer als ondernemer, maar wel als vader van vier jonge kinderen. ‘Ik wil niet dat zij zich een buitenstaander voelen. In wat voor Nederland groeien zij op?’

Binnen zijn bedrijfsvoering spelen zijn Marokkaanse roots nauwelijks een rol. ‘Begrijp me niet verkeerd. Ik ben trots op mijn afkomst, maar het speelt niet. Ik ben goed in wat ik doe. Ik weet waarover ik praat.’ Darkaoui glimlacht: ‘Ik red me overal. Zet me tussen de Eskimo’s en ik begin ook daar een bedrijf.’

De polarisatie – het bekende wij-en-zij-denken – begrijpt de 41-jarige ondernemer wel. Daarvoor komt hij voor stadsvernieuwingsprojecten vaak genoeg in de oude wijken. Hij kent de zeventiger die zijn wijk heeft zien veranderen, heeft zien verkleuren. ‘Die vervreemding kan ik me wel voorstellen. Maar dit is ook mijn land. We are here to stay. Ik heb veel gereisd, ben in meer dan vijftig landen geweest. Ik heb mezelf vaak de vraag gesteld of ik ook elders zou willen wonen. Maar nee: ik hou van dit land, van het systeem, van de voorzieningen, het onderwijs.’

De ‘Pleur op’-opmerking van premier Rutte in het programma Zomergasten (over de Turkse Nederlanders die een NOS-verslaggever en een cameraman lastigvielen bij een demonstratie tegen de mislukte coupe in Turkije; red.) noemt hij zeer teleurstellend. ‘Ik weet dat Rutte een politiek pragmaticus is en rechtse stemmen wil trekken, maar van moreel leiderschap getuigt het niet. Je hebt in mijn ogen twee soorten leiders. Leiders die inspelen op angst, die haat zaaien. Dat is uitermate succesvol. Kijk naar Trump en ook Wilders. Maar iemand die het hoogste ambt in Nederland bekleedt, moet juist een voorbeeld voor iedereen zijn en inspelen op het geweten zoals bijvoorbeeld Mandela zo succesvol heeft gedaan.’ Nederland, van oudsher een handelsnatie, zou diversiteit moeten omarmen, vindt Darkaoui. ‘Ik snap de komst van een partij als DENK. Het is niet mijn partij, de toon is niet de mijne maar de behoefte aan tegengeluid is er gelukkig wel.’

‘Ik heb mezelf vaak de vraag gesteld of ik elders wil wonen. Maar nee: ik hou van dit land’

Wij en zij

‘De hanengevechten komen er aan’, zegt Maritza Russel, directeur van CityKids, een medisch kinderdagverblijf in Rotterdam. Ze doelt op de verkiezingen. ‘Wie roept het hardst. Dat hoort bij het spel. Die toon heeft natuurlijk effect op de werkvloer. Dat zag je ook ten tijde van Rutte I die regeerde met gedoogsteun van Wilders. Als het erop aan komt, is Nederland geen inclusieve maatschappij. Het is nog steeds wij en zij.’

Maar toch, de omstandigheden zijn nu anders, vindt ze. De economie is volgens Russel de redding. ‘We zitten weer in de lift. Dat zie ik aan mijn bedrijf. De omzet gaat omhoog, we nemen wekelijks weer mensen aan. Er is niet meer zoveel reden voor ontevredenheid. Daarom gaat die parallel met de VS helemaal niet op. Ik geloof niet in dat Trump-effect, denk niet dat Wilders daarvan gaat profiteren. Ik heb vertrouwen in de nuchterheid van de Nederlanders. Wij hebben die man niet nodig.’

Russel, ook voorzitter van de stichting Etnische Zakenvrouwen Nederland die jaarlijks de beste etnische zakenvrouw en manager kiest, noemt die verkiezing een goede graadmeter. ‘We hebben elk jaar meer kandidaten. Talentvolle vrouwen die door alle plafonds breken. Dat geeft ook aan hoe we ervoor staan qua polarisatie.’

‘Ik geloof niet in het Trump-effect’

Dit is míjn land

Rahma el Mouden, ceo van Mas Dienstverleners in Amsterdam, is minder positief. Ze moet denken aan haar kleindochter die huilend thuis kwam. ‘Ik ben toch geen Marokkaan?’ Rahma’s dochter moest uitleggen dat oma wel in Marokko is geboren maar lang geleden naar Nederland is verhuisd. Het doet de 57-jarige succesvolle zakenvrouw pijn. ‘Ik was pas bij de viering van 50 jaar Marokkanen in Nederland. Ik realiseerde me ineens dat we achteruit gaan. Toen ik naar Nederland kwam, werden we warm ontvangen. De Nederlandse buurvrouw kwam koekjes brengen. Bij de bushalte vroegen mensen of alles lukte. Daar is niets meer van over. Niets.’

Zelf kan ze bogen op een mooie carrière. Maar hoe moet het met haar kleinkinderen? Kom niet aan met het argument dat Nederland meer tijd nodig heeft. Vijftig jaar! Ze windt zich op. Haar kinderen speelden vroeger met autochtone kinderen op straat. Knikkerden, dronken limonade bij elkaar thuis. Maar nu? ‘Dit doet me echt verdriet. Het is belachelijk dat we het anno 2016 nog steeds over de polarisatie hebben. Elke dag op het Journaal, bij Pauw, gaat het er over. De gevestigde orde, de politiek is alleen maar met zichzelf bezig. Zo bang om stemmen te verliezen aan Wilders. Ook Rutte, die ik goed ken. ‘Pleur op’ dat zijn niet zijn woorden, maar woorden van zijn adviseurs. Hij moet geen verkeerde woorden gebruiken om stemmen te winnen van Wilders. Dan ben je geen leider.’

Ernstig: ‘De kleinkinderen hebben het ook over Trump, over Wilders die ‘ons niet moet’. Ik ben bang voor al die gestoorde mensen. Ik zou zo graag met Wilders in debat gaan. Ik heb hem dat ook voorgesteld. Maar er kwam geen antwoord.’ Op de werkvloer zegt ze weinig te merken van de polarisatie. ‘Als je succesvol bent, hoor je erbij in Nederland. Ik ben een soort knuffelallochtoon. Iedereen vindt mijn verhaal zo mooi. Maar heb je minder succes… Dan kun je het vergeten.’ Ze herpakt zich, dan scherp. ‘Dit is míjn land. Míjn land. Hoor je wel. Mag ik een klein beetje anders zijn?’

‘Dit is míjn land. Míjn land. Mag ik dan een beetje anders zijn?’

Op het spel zetten 

Verderop in Amsterdam kiest Kaan Anit, founding father van recruitment-platform Yearn in Amsterdam (een bedrijf dat inmiddels niet meer bestaat, anno 2021 is Anit co-founder van RocketX), op de tiende verdieping van het kantoorpand, zijn woorden zorgvuldig. Wil juist niet emotioneel reageren. ‘Heel veel mensen in dit land realiseren zich niet hoe ontzettend goed we het hier hebben. We leven in een prachtland, met zoveel vrijheden. Willen ze dat echt op het spel zetten?’ 

Hij glimlacht verontschuldigend. De innovatieve ondernemer is allesbehalve een zwartkijker. Bij hem is het glas juist meestal halfvol, zegt hij. Maar Anit ziet de gevaren van polarisatie, populisme en die wereldwijde behoefte aan sterke leiders wel degelijk. Ook voor de Nederlandse economie. Zijn motto is niet voor niets: Verandering is het enige constante. ‘Alleen mensen zijn bang voor verandering. En voor verandering en innovatie is diversiteit essentieel. Neem mijn bedrijf. Twaalf verschillende nationaliteiten van drie continenten, jong, oud, man, vrouw op een team van zestien mensen. De meest innovatieve en internationale bedrijven zijn doordrongen van het belang van diversiteit. Globalisering is een feit. Dankzij innovatie worden nieuwe behandelingen voor ziektes gevonden en kunnen we nu een tante in Nieuw-Zeeland zien wanneer we bellen.’ Stellig: ‘Ik ben echt bang dat we geen verandering krijgen, maar stilstand als de verkiezingen verkeerd uitpakken. Of nog erger: achteruitgang.’