Dit onorthodoxe plan bedacht Shell om het lerarentekort aan te pakken

Het stond een jaar geleden op de voorpagina van de krant: boventallig personeel bij Shell wordt warm gemaakt voor het onderwijs. Want dat heeft toch last van een lerarentekort? Dat bleek toch iets gemakkelijker gezegd dan gedaan. ‘Het onderwijs spookte al jaren door mijn hoofd.’

Het begon allemaal met een simpele vraag: het voortgezet onderwijs zit te springen om leraren wiskunde, natuurkunde en scheikunde. En bij grote bedrijven zoals Shell, IBM en Thales werken honderden technici voor wie een overstap naar het onderwijs best wat is. Hoe krijg je dat gematcht?
Die vraag hield Annelie Kohl bezig als onderwijscoördinator van Shell. Een jaar geleden las ze een oproep van het ministerie van Onderwijs aan het bedrijfsleven: de nood binnen het onderwijs is hoog en er is een lerarentekort, hoe zouden grote bedrijven daarbij kunnen helpen? ‘Op datzelfde moment zaten we aan de vooravond van een grote reorganisatie’, vertelt Kohl. Er zou een groot aantal werknemers met een technische achtergrond de organisatie gaan verlaten. De helft viel eigenlijk gelijk al af omdat het expats waren die niet goed genoeg Nederlands spraken om voor de klas te staan. Maar die andere helft? Die werd gepolst: niks voor hen, hun kennis overdragen aan jonge mensen?

Lerarentekort: van Shell naar onderwijs

De helft van die groep ging naar een door Shell georganiseerde voorlichtingsbijeenkomst. Een kleinere groep woonde een tweede bij. Daarvan bleef uiteindelijk een handvol mensen over die een cursus Zin in lesgeven ging volgen. Uiteindelijk, zegt Kohl, zijn twee ‘Shell’ers’ begonnen aan een lerarenopleiding. Van wie een van de twee eigenlijk niet eens in die eerste groep zat. Kohl: ‘De groep geïnteresseerden werd voor mijn ogen steeds kleiner. Ergens is dat logisch: wij moesten echt een beetje het wiel uitvinden en dat kost tijd. Sommigen hadden in die periode alweer een andere baan gevonden. En je kunt veel ervaring hebben in het bedrijfsleven en op hoog niveau hebben gefunctioneerd, maar dat betekent niet dat je zomaar je eerstegraads bevoegdheid kunt krijgen. Opleidingen die er zijn, zijn echt toegespitst op studenten.’

‘deze mensen zijn echt zoveel verder dan studenten die net van school komen’

Kohl legde contact met andere organisaties – de vereniging van universiteiten VSNU, de vereniging van scholen in het voorgezet onderwijs VO-Raad en De Rode Loper – die weer gingen praten op de Universiteit Utrecht en de TU Delft: wat konden die bieden aan leraren in de dop die in het bedrijfsleven hadden gewerkt en willen bijdragen aan de oplossing voor het lerarentekort? ‘Mensen die bij Shell hebben gewerkt zijn bevlogen, zijn gewend om voor groepen te staan, kunnen goed plannen’, zegt Kohl. ‘Natuurlijk is bijscholing essentieel. Maar ze zijn veel verder dan studenten die net van school komen. Je zou moeten kijken hoe je ze zo snel mogelijk richting het onderwijs krijgt.’

Opleiding voor zij-instromers

Het allermooist zou een volledig op maat gesneden opleiding zijn voor potentiële leraren met een lange staat van dienst in het technisch bedrijfsleven, die korter is dan de reguliere opleiding. En heel specifiek de kennis aanvult die de ‘studenten’ al hebben. ‘Zodat ze met elkaar zich kunnen voorbereiden op een carrière in het onderwijs. Dat is toch super stimulerend? Wij waren de pioniers, nu is het tijd om door te gaan.’ Bart Pierik, woordvoerder van de Vereniging van Universiteiten (VSNU), ziet daar ook wel wat in. ‘Wij willen ook de drempel voor werknemers uit het bedrijfsleven zo laag mogelijk maken. Juist door het urgente lerarentekort is het belangrijk dat mensen die willen hun vakkennis kunnen gaan delen.’ En geïnteresseerden, die zijn er zeker. ‘Vraag maar eens op een feestje aan mensen wat ze nou echt nog eens willen doen, later in hun carrière. Je zult versteld staan van wie dan allemaal dan het onderwijs noemt.’

‘vraag eens op een feestje wat iemand wil doen later. je zal versteld staan wie er onderwijs noemt’

Natuurlijk moet het passen, zegt Pierik. ‘Als je 30 jaar als ingenieur hebt gewerkt in de chemische industrie doe je een stap terug qua salaris. En kun je ook daadwerkelijk lesgeven?’ Maar áls het past, dan moeten mensen aangemoedigd worden, zegt Pierik. ‘Dit was voor ons een pilot, en daarmee een leerfase.’ En daarin is veel gebeurd, benadrukt Pierik, van matching tot een cursus over lesgeven. ‘Het belangrijkste is dat we massa nodig hebben om goed maatwerk te kunnen leveren, en dat de vooropleiding van mensen aansluit op het schoolvak. Want begrijp me niet verkeerd: de vakkennis van leraren in de dop moet wel op niveau zijn, zeker als je in eindexamenklassen lesgeeft. Een klas met zij-instromers bestaande uit werknemers uit het bedrijfsleven? Als de animo groot genoeg is, zie ik dat wel gebeuren. Elk bedrijf dat mensen wil aandragen, kan zich melden.’

Deze twee voormalige Shell-werknemers maakten de overstap naar het onderwijs:

Taco van der Harst: ‘Ik laat me niet snel gek maken. Dus kom maar op’

‘Een dag in de week geef ik wiskunde en natuurkunde op een school in Zeist. Daarnaast volg ik vakken aan de Universiteit Utrecht om mijn lesbevoegdheid te halen én cursussen bij Boswell-Bèta om vakdeficiënties voor natuurkunde weg te werken. Oja, en op de andere dagen in de week maak ik meubels en speel ik contrabas. Een heel ander leven dan bij Shell. Daar heb ik 30 jaar gewerkt, over de hele wereld. In Australië, Brunei en Schotland. Vooral in technische managementfuncties.’
‘Al heel vroeg in mijn carrière spookte het onderwijs door mijn hoofd. Een aantal leraren op de middelbare school zijn heel belangrijk voor mijn ontwikkeling geweest, veel meer nog dan docenten tijdens mijn studie of mentoren op het werk. Zo’n rol zou ik ook wel willen spelen in het leven van jongeren. Dat ik hun luikjes kan openzetten.’

‘Een aantal leraren is zo belangrijk voor mijn ontwikkeling geweest. Die rol wilde ik ook’

‘De doorslaggevende factor was dat ik terug wilde naar Nederland, vanwege de gezondheid van mijn ouder wordende moeder. Toen ik die knoop eenmaal had doorgehakt, wilde ik eigenlijk nu wel verder doorzetten. En mijn hart volgen.’
‘Wat de overstap naar het onderwijs makkelijk heeft gemaakt is het kennismakingstraject van Shell samen met onder meer de VSNU. In het begin van het jaar kon ik een aantal cursussen en meeloopdagen doen, waaronder de cursus ‘Zin in lesgeven’ van Windesheim. Daarna heb ik een proefles gegeven en gesprekken gevolgd met studieadviseurs. Ik heb, kortom, vooral met veel mensen gepraat en op scholen rondgelopen om te doorgronden hoe het systeem nou precies in elkaar zit. Shell heeft me dat zetje gegeven.’

Ik heb het er voor over

‘Waarschijnlijk moet ik 2 à 2,5 jaar studeren, omdat ik het in deeltijd doe. Die dagen kan ik dus geen inkomen genereren en dat heb ik ervoor over. Ik heb zij-instromers gesproken die dat een onoverkomelijke brug vinden. Wellicht dat zo’n opleiding veel korter kan, maar ik voeg me naar de bestaande systemen. Dan maar een lange adem hebben.’
‘Of ik geschikt ben als docent? Dat moet uit de praktijk blijken. Maar ik geloof wel dat ik leerlingen echt wat kan meegeven. Omdat ik in verschillende landen heb gewoond, heb ik levenservaring opgedaan, ik heb met veel verschillende mensen in verschillende culturen gewerkt. Ik laat me niet snel gek maken. Ik hoor om me heen dat je pas na vijf jaar een beetje goed in je vel zit als docent en ik vind het nu al leuk. Dus kom maar op.’

Marius Pfeiffer: ‘Meneer, ik snap het: dat is zó leuk’

‘Een paar jaar geleden ging mijn oudste dochter naar de middelbare school. Met vragen over wiskunde kwam ze bij mij. Opeens mocht ik voor het eerst in dertig jaar haakjes gaan wegwerken. Dat uitleggen aan haar vond ik heel erg leuk. Tegelijkertijd was ik beland in een fase waarin ik me afvroeg of er leven buiten Shell zou zijn. En toen er de mogelijkheid bestond om op een fijne manier Shell te verlaten, heb ik dat gedaan.’
‘Ik volg op dit moment de educatieve module wiskunde aan de TU Delft. Een fulltime opleiding van een halfjaar. Als ik klaar ben, heb ik een beperkte tweedegraads bevoegdheid waarmee ik les kan geven in de onderbouw van het reguliere onderwijs. Op dit moment werk ik dus niet, maar studeer ik fulltime. Net als in de jaren 80, toen ik werktuigbouwkunde studeerde.’
‘Toen speelde het onderwijs nog totaal niet. Met studiegenoten had ik het over werken bij Shell, Akzo, Philips of DSM. Nu spreek ik collega’s aan wie het onderwijs ook trekt. Het is best een lastige persoonlijke afweging. Je levert een stuk salaris in, moet veel tijd stoppen in de overstap. En het is een complexe wereld met verschillende opleidingen. Waar kies je dan voor?’

‘ja, je levert een stuk salaris in. maar dat oprechte enthousiasme… dat vind ik zo leuk’

‘Ook al ben je nog zo goed in wiskunde of natuurkunde, leraar ben je niet zomaar. Ik volg theatervaardigheden, onderwijskunde, vakdidactiek wiskunde. En ik loop stage in Rotterdam, vier uur per week, waar een vakcoach kijkt naar mijn lessen.’
‘Als zij-instromer breng ik levenservaring mee uit het bedrijfsleven. De afgelopen 15 jaar heb ik een leidinggevende functie gehad. Geloof me: er zit niet zoveel verschil in een teamvergadering voorbereiden of een les voorbereiden. Het gaat bij alle twee om de vraag wat je wilt bereiken met de les of vergadering en hoe je een sfeer creëert waarbij iedereen zich zo veilig voelt dat hij of zij alles kan zeggen en vragen.’

Aan zingeving geen gebrek

‘Een goede interactie met de klas is belangrijker dan fantastisch zijn in wiskunde. Die levenservaring is een extraatje dat ik meebreng in vergelijking met studenten die direct van de lerarenopleiding het onderwijs ingaan.’
‘Tijdens mijn stage raakte ik aan de praat met een leerling over een vervolgopleiding. Dan kan ik uitgebreid vertellen over de logistiek en de petrochemie. En laatst riep opeens een leerling in havo 5 tijdens meetkunde: ‘Meneer! Ik snap het!’ Dat oprechte enthousiasme, dat vind ik zo leuk. Je krijgt als docent hele directe feedback, in het bedrijfsleven is dat minder duidelijk. Aan zingeving geen gebrek in het onderwijs, zou ik zeggen.’ 

Op de hoogte blijven van onze leukste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.