Christianne van der Wal: 'Wegkijken hebben we al te lang gedaan'

Minister Christianne van der Wal van Natuur en Stikstof voelt de hete adem van de hele natie in haar nek: er moet weer gebouwd kunnen worden. Maar voor het zoveelste ‘geitenpaadje’ voelt ze niets. ‘We moeten gewoon leveren: minder stikstof en herstel van de natuur.’ Hoe gaat ze dat bereiken?

Ze wist dat het geen makkelijke klus zou worden. Maar met boze boeren voor haar huis zal Christianne van der Wal geen rekening hebben gehouden. Ze is niet ontmoedigd door dat bezoek, maar nóg gemotiveerder geraakt om het stikstofprobleem op te lossen. Dat probleem ontstond met de uitspraak van de Raad van State in 2019: nieuwe economische activiteiten mogen niet zolang de neerslag van stikstof in de natuur niet afneemt. 

Mevrouw Van der Wal, is er sinds 2019 eigenlijk al íets aan stikstof gereduceerd?

‘Ja, maar het gaat mondjesmaat. Dat is te danken aan de verlaging van de maximumsnelheid naar 100 kilometer, aan boeren die aan innovatie hebben gedaan en aan boeren die vrijwillig zijn gestopt. Het zijn stapjes, bij lange na niet genoeg om de natuur te herstellen om zo te kunnen voldoen aan het Europese beschermingsrecht. In het verleden heeft de agrarische sector overigens al ontzettend veel stikstof gereduceerd: 60 procent. Maar sinds 2005 stagneert die reductie. Er moet veel meer gebeuren.’

U wilt doorpakken én de boeren te vriend houden. Een lastige opgave.

‘Ja, ik heb een dilemma en moet op zoek naar balans. Daar is haast bij, want er zijn dringend bouwvergunningen nodig voor allerlei activiteiten. Voor de energietransitie bijvoorbeeld, de verduurzaming van de industrie, woningbouw en de aanleg van infrastructuur. Maar de verbetering van de natuur moet ook snel en urgent gebeuren. We voldoen nu niet aan het Europese verslechteringsverbod. Het grootste deel van die opgave ligt bij de agrarische sector. Een ander deel van de stikstofneerslag in Nederland komt uit het buitenland, en een deel komt van de industrie en van mobiliteit. Iedereen heeft de verantwoordelijkheid om bij te dragen aan de vermindering daarvan.’

Wie is Christianne van der Wal?Na een studie facility management aan de Hogeschool Holland in Diemen begon Christianne van der Wal (49) als projectleider bij Bureau Organisatie Bouwwezen. Daarna was zij docent projectmanagement op het hbo en projectleider bij Wallink Advies. Van 2014 tot 2019 was zij voor de VVD wethouder in Harderwijk. In 2019 werd Van der Wal gedeputeerde in de provincie Gelderland. Sinds begin dit jaar is zij minister voor Natuur en Stikstof.

‘Ik begrijp goed dat boeren duidelijkheid willen, maar die duidelijkheid is niet altijd de boodschap die zij willen horen. En dat geeft onrust. Maar het zijn wel nationale doelen. De provincies moeten de komende tijd samen met de boeren in hun gebied bekijken hoe ze de reductie van stikstof gaan verdelen. Daar wil ik me eigenlijk helemaal niet mee bemoeien.’

Worden we met z’n allen niet gegijzeld door de angst voor de boeren?

‘De boerenprotesten maakten duidelijk dat mijn aanpak blijkbaar nogal duidelijk en heftig was. Het is balanceren. Ik wil wel dat de agrarische sector aan boord blijft en meedoet. Het is een zoektocht om dat voor elkaar te krijgen.’

‘Ook de industrie en het vervoer moeten verduurzamen’

De rest van het bedrijfsleven wacht ook op duidelijkheid. Heeft u daar wel oog voor?

‘Ik ben minister voor Natuur en Stikstof, niet van landbouw of industrie. De natuur staat voor mij voorop, die moet weer in balans worden gebracht met economische activiteiten. Ook de industrie en het vervoer moeten verduurzamen. En het is natuurlijk heel wrang dat we nu ook geen vergunning kunnen verlenen voor bouwprojecten die goed zijn voor de verduurzaming en de energietransitie.’

De Raad van State heeft zich onlangs uitgesproken tegen de bouwvrijstelling voor het Porthos-project bij Hoek van Holland. Dat project kan heel veel CO2 van de industrie afvangen en opslaan. Maar nu moet Porthos alsnog aantonen dat de bouw maar een beetje stikstof betekent.  

‘Het is echt een tegenslag. Maar het laat ook zien dat er maar één echte oplossing is: daadwerkelijk minder stikstof uitstoten én de natuur verbeteren. Andere oplossingsrichtingen zijn doodlopende wegen. Hoe weinig stikstof er in de natuur ook bijkomt door een bouwproject: we kunnen het niet meer hebben. Het stikstofbad is vol. Dat heeft bizarre gevolgen. Zie ook het schrappen van Het Pauperparadijs. Die theatervoorstelling op locatie in Drenthe mocht niet doorgaan vanwege de uitstoot van auto’s van bezoekers. Dat kun je eigenlijk niet uitleggen. Maar het is niet anders: we moeten een groot deel van het bad leeg laten lopen.’

Omdat de Europese wetgeving dat zegt?

‘Nee, omdat de staat van de natuur zo slecht is. Van de 160 Nederlandse Natura 2000-gebieden zijn er 91 stikstofgevoelig. Sinds 1900 is onze biodiversiteit met 85 procent afgenomen. De natuur is niet iets voor erbij, het is de basis van ons bestaan. Insecten zijn nodig voor de voedselproductie. Een divers bos is bestand tegen ziekten en plagen. De natuur levert grondstoffen voor onder meer kleding en medicijnen. Dus we moeten niet lichtzinnig omgaan met de natuur, we moeten haar koesteren en beschermen.’

StikstofbriefOp 28 november kwam het kabinet met nadere stikstofplannen:In april 2023 gaat een eenmalige regeling (‘een betere regeling komt er niet’) van start om piekbelasters uit te kopen. Het gaat om zo’n twee- tot drieduizend – vaak agrarische – bedrijven. Het aanbod is ‘ruim boven de 100 procent van de waarde van het bedrijf’. Uiterlijk in januari wordt duidelijk wie onder de piekbelasters vallen.
De aanpak van de circa vijftig grootste piekbelasters uit de industrie is gericht op het aanscherpen van vergunningen en versnelde verduurzaming.
Als eind 2023 blijkt dat deze aanpak onvoldoende piekbelasters over de streep trekt, worden dwingende maatregelen genomen. ‘Met pijn in het hart’, aldus minister Christianne van der Wal. 

De natuur koesteren en beschermen, dat wil Van der Wal in eerste instantie doen door de ‘piekbelasters’ van stikstof aan te pakken. Daarmee volgt ze het advies op van stikstofbemiddelaar Johan Remkes: legaliseer eerst de 2.500 PAS-melders. Dat zijn boeren die op grond van het Programma Aanpak Stikstof (PAS) uit 2015 mochten uitbreiden zonder een vergunning, omdat de extra uitstoot beperkt was. De Raad van State oordeelde in 2019 echter dat zij alsnog een vergunning nodig hebben. Van der Wal: ‘Dit zijn ondernemers die dachten dat ze alles op orde hadden. Door de uitspraak kunnen ze geen financiering krijgen en leven ze in onzekerheid. Dit probleem moeten we zo snel mogelijk oplossen, en dat doen we via de piekbelasters. Die moeten innoveren, veranderen (bijvoorbeeld van veeteelt naar landbouw, red.), hun bedrijf verplaatsen of stoppen.’

Moeten de industriële piekbelasters zich ook zorgen maken?

‘Jazeker, daar volg ik hetzelfde trappetje. Ik maak geen onderscheid tussen agrarische en andere ondernemers. Ik denk ook niet dat een fabriek moeilijker te verplaatsen is dan een boerderij. De impact is niet minder. Het moet evenredig zijn. De agrarische sector ziet dat bij haar de grootste opgave wordt gelegd en vraagt zich terecht af wat de rest doet om een steentje bij te dragen. Maar bij stikstof geldt dat vooral agrarische bedrijven in de buurt van natuurgebieden liggen. Voor de industrie zal het accent meer liggen op het verminderen van de uitstoot van CO2 en andere klimaatmaatregelen.’

‘Ik denk niet dat een fabriek moeilijker te verplaatsen is dan een boerderij’

Innoveren, veranderen, verplaatsen, stoppen: hoelang gaat dat duren?

‘Remkes zegt een jaar, maar dat is heel ambitieus. De snelheid zit in vrijwilligheid. Ik wil niet in juridische procedures belanden, die duren jaren. We hebben niet de luxe om hier jaren over te doen.’

Twee jaar dan?

‘Ik ga daar geen uitspraak over doen.’

In de stikstofdiscussie komen enkele misvattingen steeds terug: alle boeren moeten weg, zonder boeren geen eten, de landbouwgrond is nodig voor woningbouw. Wat doet u daartegen?

‘Het is fakenieuws dat het sentiment voedt. Wij jagen de boeren niet weg. Er is voor heel veel boeren heel veel toekomst in Nederland. En stel dat we 900.000 woningen willen bouwen: dat is maar 1 procent van de landbouwgrond. Terwijl dat niet onze agenda is, hè’, zegt ze er voor de zekerheid nog bij. ‘Het punt is: als eerste land lopen wij met stikstof tegen de juridische lamp. We worden gedwongen om naar een nieuw landbouwsysteem te gaan. Dat biedt ons land de kans om ook op dit gebied weer koploper te zijn, met de agrarische sector, kennisinstellingen en de universiteit van Wageningen. Het is zó jammer dat we het weinig over de kansen hebben en veel over fakenieuws.’

Er zijn ook boeren die met fakenieuws komen.

‘Ik blijf uitleggen hoe het echt zit. Elke maandag ga ik op bezoek bij boeren. Dan zeg ik: ik zie een grote toekomst voor de sector, maar we hebben met elkaar wel een heel groot probleem dat we moeten oplossen. En daarvoor kijk ik óók naar andere sectoren.’

Heeft het nog zin om Europa op andere gedachten te brengen?

‘We hebben dat geprobeerd door met vier ministers naar Brussel te gaan. De inzet was dat wrange punt: het toestaan van projecten van nationaal belang die de verduurzaming juist verder helpen. Het antwoord van de eurocommissaris voor Milieu was klip en klaar: laat eerst maar eens zien dat jullie de uitstoot fors reduceren en dat de natuur herstelt, daarna praten we verder. Laten we wel zijn: Nederland voldoet al jaren niet aan de Europese stikstofregels. Brussel legt ons die regels niet op. Het zijn gewoon afspraken die we zelf hebben gemaakt.’

Hadden we ze dan wel moeten maken? Had er geen uitzondering voor Nederland gemaakt moeten worden?

‘Waarom?’

Omdat we een klein land zijn, met relatief veel natuur.

‘Dat is niet waar. We bungelen onder het Europese gemiddelde met Natura 2000-gebieden. Over fakenieuws gesproken! Wat wél waar is: de natuur is te versnipperd in Nederland. Kunnen we de natuur niet robuuster maken? Maar ook op dit punt geldt: eerst leveren. We moeten niet wegkijken voor het eigenlijke probleem. Dat hebben we decennialang gedaan: dit proberen, dat proberen, naar Brussel, een nieuw geitenpaadje…’

Wie zijn ‘we’?

‘Wij allemaal. Het begint met erkennen. Dit is de enige route. Weer naar Brussel gaan levert alleen maar vertraging op.’

Denkt u weleens: waar ben ik aan begonnen?

‘Het is een dossier met veel weerstand en obstakels. De cursus ‘Omgaan met teleurstellingen’ hoef ik niet meer te volgen. Maar ik vind het nog altijd een eer om voor Nederland een bijdrage te leveren aan het oplossen van zo’n groot probleem.’

Het interview met minister Van der Wal vond plaats voor publicatie van de zogenoemde stikstofbrief van het kabinet. Na verschijning van die brief wordt het artikel geactualiseerd.

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief