Mario Draghi: lage productiviteit existentiële uitdaging voor de EU

In 2023 kreeg oud Italiaans premier Mario Draghi de opdracht van de Europese Commissie om in kaart te brengen waar de EU momenteel tekortschiet en concrete aanbevelingen te doen om onze economische kracht te verbeteren. Dit advies zou leidend worden in de ontwikkeling van competitiviteits- en productivitieitsstrategieën onder de nieuwe Europese Commissie. Op 9 september publiceerde de voormalig president van de ECB zijn rapport betreft het concurrentievermogen van de EU. Het bleek een stevige waarschuwing voor heel Europa te zijn: als we niet op korte termijn hervormingen doorvoeren en de nodige investeringen doen, zal volgens Draghi de kloof tussen de EU en haar mondiale concurrenten alleen maar groter worden. De kloof tussen het BBP van de VS en de EU is bijvoorbeeld gegroeid van 15% in 2002 naar 30% in 2023. Ook staan verschillende Europese industrieën sterk onder druk door onder andere concurrentie uit China.  

De EU beschikt volgens Draghi over een sterke basis om een hoog-competitieve economie te ontwikkelen. De EU heeft namelijk een interne markt met 440 miljoen consumenten, een sterk sociaal stelsel, een democratische rechtsorde en een hoog opleidingsniveau. Zwakke productiviteitsgroei en ontbrekende randvoorwaarden voor veiligheid en duurzaamheid drukken echter op het potentieel. Om Europa weer back on track te krijgen heeft Draghi drie prioritaire beleidsterreinen geïdentificeerd waar urgente actie nodig is. 

Innovatie en productiviteit 

Volgens Draghi moet Europa ten eerste haar innovatiekracht versterken. De achterstand op de Amerikaanse economie wordt namelijk voor 70 procent verklaard door een lagere Europese arbeidsproductiviteit. De Amerikaanse productiviteitsgroei ligt structureel hoger door een betere toepassing van digitale technologieën en meer dynamische financiële markten. Daarom moet Europa meer investeren in innovatie en deze meer richten op hoogproductieve digitale technologieën. Bijvoorbeeld door het Europees Kaderprogramma voor Onderzoek en Innovatie (Horizon Europe) te verdubbelen naar 200 miljard EUR. 

Verduurzaming als kracht 

Ten tweede loopt het investeringsklimaat voor verduurzaming momenteel vast door hoge energieprijzen en ontoereikende infrastructuur. Europese elektriciteitsprijzen liggen 2-3 maal hoger dan in de VS en gasprijzen liggen 4-5 maal hoger. Binnen Europa staan Nederlandse bedrijven extra op achterstand doordat Nederland tot de top-3 lidstaten behoort met hoogste energieprijzen en hoogste energiebelastingen. Draghi roept op om ook binnen de EU een gelijker speelveld te creëren door belastingen te beperken. Daarnaast pleit hij voor snellere uitbreiding van grensoverschrijdende energie-infrastructuur door bijvoorbeeld tijdelijke uitzonderingen te creëren voor verduurzamingsprojecten binnen het Europese milieurecht. 

Veiligheid en weerbaarheid 

Tegelijkertijd zien we een steeds onveiliger wordende wereld. Handel wordt steeds meer als wapen ingezet door landen zoals de VS en China, en de EU moet ook harder nadenken over haar concrete afhankelijkheden. Volgens Draghi moet de EU geopolitieke risico’s beperken en strategische afhankelijkheden minimaliseren. Verder moet er meer geïnvesteerd worden in veiligheid, zowel economische veiligheid als de concrete defensie-uitgaven. Op defensiegebied roept Draghi onder meer op tot voortzetting van de Europese Defensie-Industrie Strategie (EDIS), bijvoorbeeld door meer gezamenlijke aanbestedingen. 

Belangrijk is ook dat Draghi  onderschrijft dat essentieel is dat in Europa productiviteitsgroei en sociale inclusiviteit hand in hand moeten gaan, dit in tegenstelling tot het VS-model. 

MKB-Nederland en VNO-NCW zijn positief over de analyse die Draghi maakt. De drie prioritaire beleidsterreinen die Draghi identificeert zijn ook de problemen waar wij al lange tijd aandacht voor vragen. Wij delen de analyse dat Europese middelen verdeeld zijn over een te groot aantal instrumenten en dat het gelijke speelveld wordt verstoord door ongelijke nationale staatssteunuitgaven. Daarnaast is het van groot belang dat we de ambitieuze wetgevende agenda van de vorige Commissie nu opvolgen met een stevig pakket aan investeringen, waarbij we zowel focussen op publieke investeringen (denk aan HorizonEurope en het Europees Defensiefonds) als private investeringen (via verdere verdieping van de Kapitaalmarktunie).  

De bredere inzet van het rapport, specifiek de probleemstelling, is in onze ogen erg positief. Daarom is het jammer dat de aandacht in de media vooral uitging naar de politiek gevoelige issue van extra budget en de reacties van o.a. de Nederlandse en Duitse regeringen hierop. Gezien de huidige politieke verhouding op zowel Europees als nationaal niveau zijn verdere discussies over gemeenschappelijke schuld en verhoging van het EU-budget inderdaad lastige debatten om te voeren. Alhoewel een aantal aanbevelingen van Draghi zeker nog nadere discussie vragen, zoals op het terrein van mededinging en staatssteun, zien wij vooral positief momentum richting een strategische EU. De komende maanden zal het cruciaal worden om de juiste beleids- en investeringskeuzes te maken en Europese ondernemingen de juiste handvatten te geven om concurrerend te blijven.