‘Relance, puissance, appartenance’: de leus van het Franse EU-voorzitterschap vat de uitdagingen voor de EU raak samen. Herpakken na de crisis, versteviging van Europa’s positie in de wereld, versteviging van het maatschappelijk cement dat de EU bijeen houdt. In zijn presentatie van de voorzitterschapsagenda herschikte President Macron de volgorde nog even: ‘we moeten de overstap maken van een EU die samenwerkt binnen haar grenzen naar een Europa dat krachtig in de wereld staat, soeverein is, vrij haar keuzes bepaalt, heer en meester is over haar eigen toekomst’. Puissance voorop dus.
Geen wonder dat de Franse president die urgentie voelt. De machtspositie van de EU in de wereld mag dan vaste prik zijn in Brusselse beleidsdiscussies, de realiteit is anders. De Hoge Vertegenwoordiger van de EU werd in Moskou openlijk voor schut gezet, de VS trokken zich zonder overleg met de EU terug uit Afghanistan, Australië liet Frankrijk het nakijken en koos voor Amerikaanse duikboten en Wit-Rusland chanteerde de EU met een georkestreerde vluchtelingencrisis. Het afgelopen jaar werd de EU aan alle kanten geschoffeerd. Dat doe je niet met een partner waar je ontzag voor hebt. Terecht dat het Franse voorzitterschap daar met voorrang aan wil werken.
Het afgelopen jaar zagen we ook een zoekend Europa. Níets is immers meer vanzelfsprekend. Dus zoekt de EU op de tast naar een modus om te leven met langdurige aanwezigheid van het Corona-virus; sleutelt zij aan een strategisch kompas om weerstand te bieden aan Russische en Chinese uitdagingen ook als de VS geen vanzelfsprekende bondgenoot meer is; beziet zij de bloedeloze handelsliberaliseringspolitiek terwijl de geopolitiek de stuurknuppel van de wereldhandel overneemt; en snijdt zij aarzelend de discussie aan hoe eind 2022 het Stabiliteits-en Groeipact weer moet gaan gelden terwijl een aantal lidstaten nog in geen jaren aan de regels zal kúnnen voldoen.
Maar er is ook een lijstje goed nieuws. De economische groei in de EU herstelde zich na de crisis verbazend snel, mede door het perspectief van Next Generation EU. De vaccinatiecampagne was in veel opzichten succesvol en de EU zette als enige in de wereld export van vaccins naar armere landen voort. De EU klimaatambities zijn leidend in de wereld; nieuwe digitale wetgeving zal de marktmacht van de grote techbedrijven aan regels binden; druk op niet-Europese luchtvaartmaatschappijen sneed de toevoer van nieuwe vluchtelingen naar Wit-Rusland af; en het VK beseft dat het de EU niet zomaar kan dwingen de rechtsmacht van het Hof, en dus de integriteit van de Interne Markt, prijs te geven. Het ‘Brussels effect’, de macht die de EU als grootste markt in de wereld kan uitoefenen doet zich zeker gelden. Al kan mooi weer in de geopolitiek ook snel omslaan.
Naast met zoeken is de EU nu vooral bezig om met man en macht te werken. De Commissie Von der Leyen zit op de helft van haar vijfjarig mandaat. Er ligt een berg wetgevingsvoorstellen: klimaat, digitaal, sociaal, strategisch industriebeleid, verantwoord ondernemen. Allemaal onderwerpen die een Europese aanpak vergen. En allemaal onderwerpen die direct of indirect bepalen of de EU in de wereld een speler blijft of niet. Die wetgevingsagenda brengt een forse dynamiek teweeg: het gaat om niets meer of minder dan de formattering van onze economie en samenleving voor de komende jaren. Daarbij heeft de Commissie toepassing van haar ‘one-in-one-out’ norm voor regelgeving maar even uitgesteld. Er is weinig rekenwerk voor nodig om te zien dat die met deze plannen niet gehaald wordt.
Zoekend en werkend zal de EU dus het nieuwe jaar ingaan. Met nog een markant moment in de Nieuwjaarsnacht: dan is het twintig jaar geleden dat toenmalig minister Zalm op de Markt in Maastricht de eerste euro’s uit de flappentap trok en daarmee de euro introduceerde in Nederland.
De dag erop staat Frankrijk dus voor zes maanden aan het Europese roer. Met een ambitieuze agenda: defensiesamenwerking, een nieuw Europees groeimodel, politieke aansturing van Schengen en een intensieve strategische samenwerking met Afrika en de Westelijke Balkan. En met in Duitsland een kersverse regering met een even sterk Europees engagement. En, ook opmerkelijk, met een krachtig commitment aan Europa in het nieuwe Nederlandse regeerakkoord.
Het origineelste element in de Franse voorzitterschapsagenda is de derde grote as: l’Europe humaine. President Macron wil meer focus op het maatschappelijk cement, op wat ons als Europeanen eigenlijk bindt, wat die gemeenschappelijke identiteit is die we hebben naast onze nationale eigenheden. Hij wil daarom met historici uit heel Europa een historische narrative van Europa en van Europa in de wereld ontwikkelen. Hij wil een Europese academie voor ethische debatten. En initiatieven op het gebied van cultuur en jeugd. Vanuit de overtuiging dat een gevoel van eenheid en verbondenheid voor Europa de sleutel is om de uitdagingen waar de wereld voor stelt aan te kunnen.
We zullen in 2022 met spanning volgen wat de Franse, Duitse en Nederlandse ambities voor Europa gaan brengen.
