Commissie werkt aan crisisinstrument voor openhouden interne markt

De Europese Commissie heeft een publieke raadpleging geopend over haar voorstel voor een Single Market Emergency Instrument (SMEI). Dit instrument is het antwoord van de Commissie op de chaotische reacties van lidstaten in 2020 aan het begin van de coronapandemie die tot forse en onnodige ontwrichting van de Interne Markt leidden. De lidstaten namen toen vergaande crisismaatregelen die de handel tussen lidstaten in grote mate belemmerden, zoals het confisqueren van mondkapjes die werden vervoerd door lidstaten heen en het instellen van exportrestricties. De SMEI moet de Europese Unie in staat stellen bij volgende crises sneller en effectiever op te treden en het vrije verkeer van goederen en personen in stand te houden. Daarnaast richt de SMEI zich op het monitoren van supply chains en de beschikbaarheid van bepaalde goederen die relevant zijn in een bepaalde crisis. VNO-NCW & MKB-Nederland verwelkomen een instrument om de interne markt in tijden van crisis open te houden. Maar de voorstellen van de Commissie gaan nu wel heel ver wat betreft administratieve lasten en vergaande en ingrijpende bevoegdheden.

Mogelijke beleidsopties 

De Europese Commissie wil een noodinstrument met twee pilaren: crisis preparedness en crisis response. Binnen deze twee pilaren overweegt de Europese Commissie verschillende beleidsopties, in verschillende samenstellingen en vormen. De Commissie zet zowel in de voorbereiding als de crisisrespons in op een monitoring mechanisme, waarbij informatie wordt verzameld onder bedrijven over productiecapaciteiten, voorraden en supply chains, en onder lidstaten over nationale maatregelen, voorraden en crisisvoorbereiding. Het verzamelen van informatie onder lidstaten zou vrijwillig kunnen of verplicht binnen een notificatieprocedure voor nationale crisismaatregelen.

De crisisrespons is gericht op het openhouden van de interne markt. Daartoe kunnen sleutelprincipes worden opgesteld voor de nationale maatregelen van Lidstaten, zodat deze proportioneel zijn en de handel niet onnodig belemmeren. Ook wordt overwogen essentiële goederen aan te wijzen of zelfs een zwarte lijst op te stellen met verboden nationale crisismaatregelen. Ook wordt een notificatieprocedure voor nationale maatregelen genoemd.

Om de beschikbaarheid van (essentiële) goederen te waarborgen wil de Commissie zelfs aanbevelingen of richtsnoeren opstellen voor producteisen en technische specificaties, om zo producten sneller en makkelijker op de markt te brengen en te houden. Ook worden het aanleggen van strategische voorraden en (al dan niet verplichte) distributie genoemd als opties. Een optie die nog verder gaat is het prioriteren van (toezicht op) bepaalde producties/productieketens.

In laatste instantie zou kunnen worden gedacht aan het verplicht opvoeren van de productie van essentiële goederen, deze onder lidstaten verdelen en het versnellen van vergunningsprocedures. Deze maatregelen kunnen worden aanbevolen of worden opgelegd aan lidstaten of direct aan bedrijven zelf en zijn bedoeld als measures of last resort.

Open houden interne markt gewenst, maar met terughoudendheid bij vergaande maatregelen

Een aantal voorstellen in het kader van de SMEI zijn zeer ingrijpend en administratief zeer belastend. Ten aanzien van het verzamelen van informatie onder bedrijven maakt het veel uit of dit vrijwillig gebeurt of dat informatie verplicht moet worden verzameld en gedeeld: een extra rapportageverplichting vereist mankracht en kost tijd en geld. Bovendien kan het ook concurrentiegevoelige bedrijfsinformatie bevatten. Het is dus van belang waarvoor de informatie mag worden gebruikt.

Daarnaast grijpen andere voorgestelde beleidsopties direct en vergaand in op de interne markt, bijvoorbeeld het prioriteren van producties, verplicht distribueren van goederen en direct ingrijpen in bedrijven. Dit soort maatregelen staan op gespannen voet met de vrije handel binnen de interne markt.

VNO-NCW & MKB-Nederland zijn voorstander van maatregelen om de interne markt open te houden en coördinatie en informatie over nationale maatregelen te faciliteren. De notificatie van nationale crisismaatregelen is daarbij wenselijk, omdat het transparantie vergroot en voorkomt dat er maatregelen worden genomen in crisistijd die (impliciet) discrimineren en het vrij verkeer buitenproportioneel belemmeren. Ook het opstellen van key principles (mits goed opgesteld) en een zwarte lijst kunnen effectief zijn in het coördineren en controleren van nationale maatregelen. Bij verdergaande maatregelen is grote terughoudendheid geboden.

Het is echter vooral zaak dat de Commissie duidelijke definities opstelt van verschillende crises. Zo kan er per noodsituatie een nauwgezet en afgebakend plan worden opgesteld waarin maatregelen gericht worden ingezet. Zo wordt voorkomen dat vergaande maatregelen als algemeen middel worden ingezet en ingrijpen op de interne markt en bij bedrijven.

Thomas Mansour - Trainee European Affairs