Veel Nederlandse gemeenten verkeren in geldnood en kunnen daarom de eindjes maar moeilijk aan elkaar knopen. Ze verhogen belastingen of stellen investeringen uit. Kortom: bezuinigingen. Maar... Belangrijk is dat ze daarbij de ondernemer niet vergeten. Vier tips.
Eén op de drie gemeenten heeft dit jaar met een tekort afgesloten. Dat bleek uit de BDO Benchmark Nederlandse Gemeenten 2022 en die laat er geen misverstanden over bestaan: gemeenten hebben het financieel heel moeilijk. Bij elkaar opgeteld hebben de gemeenten een tekort van 1 miljard. ‘Verschraling van voorzieningen ligt op de loer’, zo luidt de waarschuwing. BDO en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) hebben al berekend dat gemeentelijke investeringen in wegen en scholen de afgelopen twee jaar zijn afgenomen. En lokale belastingtarieven nemen juist toe.
Het is aan de nieuw geïnstalleerde gemeenteraden om deze grote financiële problemen aan te pakken. Bezuinigen ligt voor de hand, maar schade voor de lokale economie, op de korte én lange termijn, dreigt. Ook omdat gemeenten zorgen voor lokale bedrijvigheid met hun aanbestedingen. Betrokkenen tonen begrip, maar noemen het onverstandig om de tekorten af te wentelen op het bedrijfsleven. Dat valt namelijk te voorkomen.
Investeer in je winkelcentra en bedrijventerreinen
De eerste reactie bij tekorten is logischerwijs ‘minder uitgeven’. Toch is dat – niet altijd – verstandig voor gemeenten, zegt Peter Brouwer. Hij is binnenstadmanager van Deventer en hij vindt het belangrijk om vooruit te blijven kijken. ‘Ik zeg, blijf vooral ook investeren in het hart van gemeenten. Dat is de plek waar iedereen samenkomt, de binnenstad is een sociale ontmoetingsplaats met grote meerwaarde voor de gehele gemeente. Die is cruciaal. Stel daar dus structureel middelen voor beschikbaar. Want een moderne, aantrekkelijke binnenstad, trekt juist mensen aan om de de stad te bezoeken of in de omgeving van de stad te willen wonen of werken.’
Gemeenten in geldnood? Omdenken!
Het vraagt om omdenken en anticyclisch investeren: júist geld uittrekken als het niet goed gaat. Zoals Arnhem dat deed tijdens de coronacrisis. ‘Het risico ontstaat dat er minder wordt geïnvesteerd in innovaties en energietransitie, circulaire economie, maar ook de woningbouwopgave’, aldus de opstellers van het Arnhemse rapport: ‘Anticyclisch investeren biedt ons nu direct de mogelijkheid om tegen de stroming in voor een lokaal positief economisch effect te zorgen. Investeren in de kracht en toekomst van de stad.’
Ook Utrecht haalde twee jaar geleden al investeringen naar voren die eigenlijk pas voor dit jaar op de rol stonden. Daarbij ging het onder meer om groot onderhoud en bouwplannen. ‘Zo help je ondernemers om nu al extra omzet te halen uit projecten die eigenlijk voor later op de planning staan', aldus wethouder Klaas Verschuure destijds in de media.
We moeten anticyclisch investeren: júist geld uittrekken als het niet goed gaat
‘Bezuinigen op onderhoud is ook zo’n primaire reactie, zegt binnenstadmanager Brouwer. ‘Blijf erop letten dat de verlichting werkt, dat de bestrating in orde is.’ Anders oogt een winkelgebied of bedrijventerrein al snel vervallen. Ook is het belangrijk dat je als dorp of stad goed te bereiken bent. Blijven investeren in (het onderhoud van) wegen en bruggen is het devies van Jan Overtoom, regiomanager van Bouwend Nederland. Overtoom wil ‘nog niet de noodklok luiden’, maar hij heeft wel degelijk zorgen: ‘We zien bijvoorbeeld dat er te weinig geld zit in groot onderhoud. Dan heb ik het heus niet over Amerikaanse toestanden waar soms een brug instort, maar zover moeten we het ook niet laten komen.’
Gebruik de ondernemer niet als pinautomaat
Overtoom merkt dat gemeentes die het moeilijk hebben, op zoek gaan naar ‘nieuwe melkkoeien’ en dan snel bij ondernemers uitkomen. ‘Neem Amsterdam, waar de toeristen vanwege corona wegbleven. Om dat gat aan inkomsten op te vullen is reclamebelasting ingevoerd. Ondernemers moeten voor elke reclame-uiting betalen’, zegt Overtoom. ‘Van zuil tot bouwdoek, zelfs als je bouwkeet in de kleuren van je bedrijf is geverfd. Dat kost ondernemers al snel 1000 tot 10.000 euro extra per jaar.’
In Zoetermeer herkent wethouder Jan Iedema (VVD) dat. Zijn gemeente is in 2021 nog uitgeroepen tot mkb-vriendelijkste gemeente van Zuid-Holland. ‘Als ondernemers het moeilijk hebben, moet je júist niet extra gaan heffen. Daarom hebben we bijvoorbeeld ook geen precariobelasting geheven tijdens corona.’ Blijf juist investeren in bedrijven en een goed vestigingsklimaat. ‘Je moet ondernemers helpen zoeken en verbindingen leggen. Tussen onderwijs en economie bijvoorbeeld. Of bedrijven bij elkaar brengen.’
Blijf in overleg met het lokale bedrijfsleven om samen tot oplossingen te komen
Een feit: ondernemers zijn enorm belangrijk voor gemeenten, ze zorgen voor werkgelegenheid, bedrijvigheid én leefbaarheid. Ze geven jaarlijks 1 miljard aan maatschappelijke doelen en gemeenten halen elk jaar 1,6 miljard binnen die direct gerelateerd is aan bedrijvigheid. Denk aan belastingen en parkeergelden. Dus hoe houd je als gemeente met geldzorgen deze bedrijven binnen je grenzen? En zorg je ervoor dat zij kunnen blijven vernieuwen? Hoe houd je je lokale economie ‘toekomstproof’? Binnenstadmanager Brouwer: ‘Door samen de agenda te bepalen. Ga geen ruzie maken over wat je niet bindt. Maar vind waar je het over eens bent: bijvoorbeeld dat je de leegstand in de binnenstad wilt aanpakken, of dat je ondernemers wilt opleiden. Ik denk dat centrummanagers daar een belangrijke rol in spelen. Die kunnen echt verbinden. In onze binnenstadstad, Deventer, hebben ondernemers en vastgoedeigenaren geld geïnvesteerd en dat is ruimschoots gematcht door de gemeente en provincie Overijssel. Zo werk je er samen aan.’
Goed contact
Om te weten wat ondernemers en vastgoedeigenaren nou precies bezighoudt, is goed contact heel belangrijk, zegt ook wethouder Jan Iedema (VVD) van de gemeente Zoetermeer. Hij is naar eigen zeggen steeds op zoek naar contact met ondernemers. ‘Ik heb zelfs de vrijdagen aangewezen om bij bedrijven op bezoek te gaan. Zo hoor je wat er speelt, wat de wensen zijn’, zegt hij. ‘Op dit moment gaat het vooral om personeelskrapte. Dan moet je er als gemeente voor zorgen dat je aantrekkelijk bent voor werknemers om zich te vestigen. Dus investeren we in woningbouw en we hebben net twee opleidingen naar Zoetermeer gehaald. En het is belangrijk dat je ondernemers helpt, door bijvoorbeeld een goed ondernemersloket, zodat je snel en adequaat antwoord hebt op ondernemersvragen.’
Kijk naar alternatieve mogelijkheden om de gemeentekas te spekken
Gemeenten zijn snel geneigd om belastingen te verhogen, terwijl er ook alternatieven zijn. ‘Zelfs als er niet structureel meer geld in de gemeentekas stroomt, kun je dingen doen’, zegt wethouder Iedema. ‘Er komt van de overheid wel incidenteel geld, bijvoorbeeld om extra boa’s aan te nemen. Incidentele steun maakt het lastig om je begroting sluitend te krijgen, maar je kunt dat geld wel slim inzetten. Wij hebben hier bijvoorbeeld met een van die incidentele gelden de dorpsstraat een opknapbeurt gegeven.’ Al zou structurele steun van de landelijke overheid pas écht zoden aan de dijk zetten. ‘Als we genoeg geld in het gemeentefonds hebben zouden we minder behoeven bezuinigen.’
