Wat te doen als je wordt overvallen door een moreel dilemma?
In de eerste plaats is het belangrijk te herkennen en erkennen dat het überhaupt om een moreel dilemma gaat. Weersta de neiging om op basis van intuïtie of emotie snel een besluit te nemen. Niet dat dat per se verkeerd hoeft te zijn, maar een zorgvuldige en rationele afweging van de verschillende belangen kan tot nieuwe inzichten en betere besluitvorming leiden. Dwing jezelf dus om vanuit meerdere perspectieven naar het dilemma te kijken. Laat je tegenspreken, want veel raden van bestuur hebben te maken met tunnelvisie. Ben niet zo arrogant om te denken dat je zelf alle kennis in huis hebt en alle perspectieven kunt doorgronden. Betrek anderen bij de analyse van het dilemma. Een divers bestuur betaalt zich in deze situatie dubbel en dwars uit. Zitten er nog steeds alleen maar grijze witte mannen in je bestuur? Mobiliseer dan mensen op basis van hun expertise, niet op basis van hun hiërarchische positie. Of nodig een filosoof uit. Vraag je af wat je moeder zou vinden. De praktijk wijst uit dat als een diverse groep mensen een dilemma krijgt voorgelegd, de verdeeldheid aanvankelijk groot kan zijn. De ene helft oordeelt bijvoorbeeld dat het betalen van losgeld aan hackers principieel onjuist is, terwijl de andere helft vooral oog heeft voor de schade die het datalek kan veroorzaken. Mensen zijn vaak verbaasd om te ontdekken dat anderen tot een compleet ander oordeel komen dan zijzelf. Sta daar voor open en leer ervan. Des te zorgvuldiger het proces, des te helderder de overwegingen en des te beter over de besluitvorming gecommuniceerd kan worden.
Ben niet zo arrogant om te denken dat je zelf alle kennis in huis hebt
Niet te juridisch
Het is prima om adviseurs en advocaten te betrekken. Maar waak ervoor dat de besluitvorming heel erg juridisch wordt aangevlogen, of alleen maar wordt gedreven door de angst voor reputatieschade. Het doel van het communiceren van je besluit is niet om je gelijk te halen. Het doel is het dilemma toe te lichten en begrip te kweken voor de nuance, want een dilemma gaat om conflicterende normen en tegenstrijdige belangen. Het is onmogelijk om het voor iedereen goed te doen. Daarom: leg uit. Communiceer intern, maar ook extern. De luiken dichtgooien is het laatste wat je moet doen, want bedrijven die niet communiceren krijgen er het hardst van langs in de publieke opinie. Treed de media tegemoet met de hoofdboodschap dat je te maken hebt met een dilemma. Beschrijf de nuance en de afwegingen die hebben geleid tot het moeilijke besluit dat je genomen hebt.
Hoe bereid ik de organisatie en mezelf voor?
Ben je geschrokken van het morele dilemma waar een bevriende ceo onlangs mee te maken kreeg? Wil je een chaotisch proces, slechte besluitvorming en schadelijke beeldvorming voorkomen? Goed nieuws, want je kunt je voorbereiden. Dé manier om je te prepareren op morele dilemma’s is volgens Lückerath-Rovers het organiseren van trainingen en workshops. Dat is in de eerste plaats een goede manier om de kernwaarden van je bedrijf handen en voeten te geven, want wat betekenen de universele kernwaarden ‘transparantie’ en ‘integriteit’ eigenlijk precies in de dagelijkse praktijk van jouw organisatie? Bij het oefenen met mogelijke dilemma’s zijn zulke kernwaarden en de purpose een belangrijk richtsnoer in de analyse van de situatie. Door te oefenen geef je ze inhoud.
Moreel oordeel
De waarde van trainingen zit ‘m in het feit dat je leert dat er meer perspectieven zijn dan je zelf kunt bedenken. Mensen kunnen langs twee lijnen tot een moreel oordeel komen, beschrijft Lückerath-Rovers in haar boek. Ten eerste aan de hand van de beginselenethiek. Daarbij zijn morele principes als rechtvaardigheid, gelijkheid en eerlijkheid leidend. Het gaat om universele principes die moeten worden toegepast, ongeacht de gevolgen. In het voorbeeld van de hackers kom je dan tot de conclusie dat je uit principe géén losgeld betaalt. Daar tegenover staat de utilitaristische ethiek, die erop is gericht besluiten te nemen die het nut, welzijn en geluk vergroten voor zoveel mogelijk mensen. Neem je deze ethiek als uitgangspunt, dan kan betalen van losgeld te verdedigen zijn, omdat je de negatieve gevolgen voor de belanghebbenden wil minimaliseren. Beide vormen van oordeelsvorming kunnen waardevol zijn. Mocht je geconfronteerd worden met een groot moreel dilemma, dan ben je na een aantal trainingen al gewend om vanuit verschillende perspectieven naar het dilemma te kijken.
Hou het wel pragmatisch. Het is prima om concepten en theorieën erbij te pakken, maar uiteindelijk moet jij als bestuurder in het televisiejournaal of op de voorpagina van de krant uitleggen wat het dilemma was en waarom het bedrijf tot een bepaald besluit is gekomen. Denk na over welke kop een journalist boven een artikel zou kunnen zetten op basis van je verhaal. Het besluitvormingsproces moet zorgvuldig zijn, en daarbij kunnen allerlei theorieën helpen, maar het resultaat moet je in gewone mensentaal kunnen uitleggen. Denk gedurende het proces vanuit dat communicatieve eindpunt, dat geeft richting.
Het resultaat moet je in gewone mensentaal kunnen uitleggen
Ook die doelgerichtheid kun je oefenen. Morele dilemma-trainingen zijn vaak ook heel leuk om te doen. Omdat het om zeer wezenlijke zaken gaat, leren collega’s elkaar veel beter kennen. Het levert uitstekende teambuilding op, en dat is een mooie bijvangst.
Zulke oefensessies maken ook duidelijk dat het definiëren van missies, visies en kernwaarden niet genoeg is. Kernwaarden moeten besproken en bediscussieerd worden om betekenis te krijgen. Alleen dan worden ze onderdeel van de cultuur. Handel zelf als leider conform de invulling en de interpretatie van de kernwaarden. Want als het bij mooie praatjes blijft, dan verlies je je geloofwaardigheid. En dat is funest als je effectief wil communiceren hoe je met een dilemma bent omgegaan.
