Annemarie Jorritsma: 'Ik ga mannen lastigvallen'

Annemarie Jorritsma, de nieuwe kwartiermaker voor topvrouwen, neigt steeds meer naar een quotum. Maar ze wil de mannen nog één kans geven. ‘Een top met alleen maar mannen kan echt niet meer.’

Ze heeft erg moeten lachen om de website van tv-maker Arjen Lubach, www.dezemannenkunnengeenvrouwkrijgen.nl, waarop beursgenoteerde bedrijven staan met nog geen enkele vrouw in de raad van bestuur en de raad van commissarissen. Ze worden pas van de website gehaald als ze minstens één vrouw benoemen. ‘Misschien schrikken de mannen die op die site staan daarvan’, zegt Annemarie Jorritsma, onlangs benoemd tot ‘kwartiermaker’ voor topvrouwen als opvolger van Gerdi Verbeet. ‘Er staan zelfs moderne mannen als Hans Wijers op (commissaris bij Ajax, red.). Het is nogal wat: nul vrouwen!’

Naming en shaming, die kant wilt u op?
‘Nog niet. Minister Bussemaker van Emancipatie heeft met de beursgenoteerde bedrijven afgesproken dat zij uitstel krijgen tot 2023 om het streefcijfer van 30 procent vrouwen in de raden van bestuur en commissarissen te realiseren. Als dat niet lukt, wordt een quotum in gesteld. Bussemaker vindt dat een paardenmiddel, en dat vind ik ook, maar als ik zie hoe langzaam het nu gaat, begin ik wel naar een quotum te neigen. Ik spreek mannen die zeggen: doe maar een quotum, want anders red je het niet. Ik zou dat heel treurig vinden. Het zou toch je eer te na moeten zijn als groot bedrijf. Zie dit maar als een ultieme poging. Ik probeer het nog één keer met de zachte hand.’

Waar bestaat die zachte hand uit?
‘Ik heb hier een lijstje in mijn tas van bedrijven die komend jaar vacatures krijgen in de top, die ga ik allemaal direct benaderen. Ik word bijna weer een partycrasher. Het is al gelukt om op zo’n manier een vrouw benoemd te krijgen. En geloof me, sommige mannen ga ik op hun kop slaan. Want het kan niet zo zijn dat je anno 2016 een top met alleen maar mannen hebt.’
‘Toen ik in 1982 in de Tweede Kamer kwam, ging ik ervan uit dat een gelijke manvrouwverdeling zou zijn geregeld als ik oma zou zijn. Maar in dit tempo lukt dat pas als mijn kleinkinderen groot zijn. Ik heb net als Neelie Kroes een tijd gedacht dat het wel goed zou komen. Zoals jonge vrouwen dat nu ook kunnen denken. Maar op een gegeven moment kijk je om je heen en besef je dat het helemaal niet goed komt. Normaal word je gematigder naarmate je ouder wordt, maar in dit geval word ik juist radicaler.’

Hoe kan het dat een modern land in dit opzicht zo ouderwets is?
‘Het is deels een sociale verworvenheid. Op een gegeven moment konden vrouwen in Nederland thuisblijven, ze hoefden geen baan te hebben om het als gezin financieel te kunnen redden. Dat werkt nu als de wet van de remmende voorsprong. Nederland is kampioen deeltijd, en het zijn vooral vrouwen die in deeltijd werken. Met vier dagen kun je op een toppositie werken, maar met drie dagen lukt dat niet. Dus vrouwen moeten keuzes maken.’
‘Daarnaast loopt de selectie van bestuurders en commissarissen langs de mannelijke lijn. Vrouwen onderschatten zichzelf, mannen staan vooraan. Het blijven toch jagers. Ik weet dat het zo is, want ik heb mezelf vroeger ook onderschat. Dus ik stel nu andere vragen tijdens sollicitatiegesprekken. Bij mannen vraag ik me af: is het waar wat hij zegt? Bij vrouwen denk ik: kan ze meer dan ze zegt?’

Hoe bent u zelf van die onderschatting afgekomen? 
‘Met veel steun van thuis, van mijn man en mijn dochters. Als ik me afvroeg of ik een bepaalde functie wel aankon, hielpen zij mij daar overheen. Die rol vervul ik nu voor andere vrouwen, je moet bereid zijn om dat rolmodel op je te nemen. Als een vrouw denkt dat ze iets niet kan, zeg ik juist dat ze het gewoon moet doen.’
‘Die steun van je omgeving is heel belangrijk. Er zijn genoeg vrouwen die het vooral zelf moeten doen. Achter iedere sterke man staat een sterke vrouw, maar omgedraaid is dat lang niet altijd zo.’

'GELOOF ME, SOMMIGE MANNEN GA IK OP HUN KOP SLAAN'

Merkt u nu nog iets van een ongelijke behandeling?
‘Toen ik hiervoor werd benaderd, zei Hans de Boer tegen me: je zult wel veel benaderd worden voor dit soort functies. Maar de waarheid is dat ik nooit word gebeld, en dat geldt voor meer vrouwen. Mannen zoeken in hun eigen netwerk of ze zoeken een kloon van zichzelf. Terwijl diversiteit gewoon beter is voor bedrijven en organisaties, op alle niveaus. Als het Lehman Brothers & Sisters was geweest, was het niet zo slecht gelopen met dat bedrijf. Het gaat om het samenspel van eigenschappen en kwaliteiten, van risico’s nemen en emotie tonen. Mannen gaat tegenwoordig zelfs op cursus om te leren zich te uiten en verbinding te zoeken.’
‘Vrouwen stellen andere vragen. Ze zijn meer geïnteresseerd in de cultuur van een organisatie. Ik merk dat zelf in de raad van commissarissen van PWC, die bestaat uit vier mannen en drie vrouwen. De gesprekken worden anders. Je hoort in elk geval de smerige bakken niet meer. Vrouwen vragen eerder aan anderen hoe het met ze gaat, hoe de kinderen het op school doen. Dat lijkt misschien niets met het bedrijf te maken te hebben, maar een goede balans tussen werk en thuis is belangrijk. Als je goed wil functioneren op het werk, moet de thuissituatie op orde zijn. Dat geldt ook voor de top.’

En topmannen staan daar open voor? 
‘Nou, in de regel geloven mannen eerder andere mannen.’

Had de kwartiermaker dan niet beter een man kunnen zijn?
‘Er is ook een mannelijke kwartiermaker, Leo Houwen, oud-bestuurslid van USG People en nu voorzitter van Brancheorganisatie Kinderopvang. We doen het samen.’

Maar u bent toch het boegbeeld.
‘Ja. Maar ik zou zeer bedroefd zijn als zou blijken dat alleen een man dit zou kunnen trekken. Ik moet denken aan de nieuwe Rijdende Rechter. De meerderheid van de rechters in Nederland is vrouw. Dan zou het goed zijn om een vrouw te kiezen. Daar is ook over gesproken bij de omroep. En dan wordt het toch weer een vent.’

Naar de politieke top
‘Ik ben op het ticket van vrouw in de Tweede Kamer beland. De VVD had namelijk vrouwen op de kieslijst nodig. Vervolgens heb ik hard gewerkt om steeds te weten waar het in de debatten over ging. Ik heb de kans gekregen en ik heb ‘m gepakt.'
Na een toeristische opleiding begon Annemarie Jorritsma (65) in 1969 in de toeristische sector. In 1982 werd zij lid van de Tweede Kamer namens de VVD. Ze was tussen 1994 en 2002 minister van Verkeer en Waterstaat respectievelijk Economische Zaken. Daarna werd zij burgemeester van Almere, een functie die zij twaalf jaar bekleedde. Sinds 2008 was zij ook voorzitter van de Vereniging Nederlandse Gemeenten. In 2015 werd zij fractievoorzitter in de Eerste Kamer. Eind vorig jaar is Jorritsma benoemd tot Kwartiermaker voor Topvrouwen.

Genânte momenten
‘Altijd opmerkingen over je uiterlijk en je kleding. Daar krijg ik puistjes van. Ik doe het wel eens bewust bij mannen: wat een mooie das. Gewoon, om te pesten.’ ‘In het buitenland kreeg mijn chauffeur ooit eens een hand alsof híj de minister was. Alle vrouwen in de top kennen wel zo’n moment dat ze voor de koffiejuffrouw worden aangezien. Bij een vergadering met alleen maar mannen ben ik best bereid om de koffie in te schenken, maar ik zorg er wel voor dat ik niet de enige ben. Meestal maak ik me er met een grapje vanaf. Je moet niet alles serieus nemen. Daar word je maar saggerijnig van.’

Uitstel van executie
Het aandeel vrouwen in de raad van bestuur van de grote bedrijven was eind 2014 bijna 10 procent. In de raad van commissarissen was dat 11 procent. Van de raden van bestuur heeft 76 procent nog geen vrouw in de gelederen, van de raden van commissarissen is dat 63 procent. Bedrijven hebben tot 2023 gekregen om voor beide raden 30 procent te halen. Maar volgend jaar wil minister Bussemaker al de balans opmaken om te kijken of andere maatregelen nodig zijn. Zie voor de cijfers de Bedrijvenmonitor 2012-2015.

Kies je vrouw
Op de website www.topvrouwen.nl staan inmiddels meer dan duizend vrouwen die geschikt zijn voor een positie in de raden van bestuur of van commissarissen. Vrouwen kunnen zich aanmelden voor de database. Bedrijven en searchbureaus kunnen de database raadplegen als zij op zoek naar vrouwelijke bestuurders of commissarissen. Annemarie Jorritsma en Leo Houwen zijn benoemd tot kwartiermakers voor meer topvrouwen.