Inbreng Begroting BZK Wonen en Ruimte 2022, brief aan de VC voor Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van de Tweede Kamer

Geachte dames en heren,

 

Binnenkort behandelt u de onderdelen Wonen en Ruimte uit de begroting van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor 2022. Wij zijn verheugd dat het kabinet recent heeft aangekondigd om het gereserveerde budget van één miljard euro voor woningbouw zo snel mogelijk in te zetten. Graag geven VNO-NCW en MKB Nederland u enkele aandachtspunten mee die helpen om nog meer tempo te brengen in woningbouw en ruimtelijke ontwikkeling.
Onze belangrijkste punten:

• Maak in 2022 een Nationaal Woningbouw Plan gericht op 100.000 extra woningen per jaar, en start door plancapaciteit te vergroten met 200.000 woningen en de woningbouwimpuls nog verder te intensiveren.
   
• Zorg voor voldoende ruimte voor bedrijven in steden en dorpen, zodat er banen blijven voor praktisch opgeleide mensen en bedrijven de omslag kunnen maken naar circulair en duurzaam. Stel daarom onder de NOVI een nationaal programma op voor werklocaties en bedrijventerreinen.
   
• Zorg dat 2022 geen verloren jaar wordt voor het oplossen van de stikstofcrisis.
   
• Versterk de uitvoeringskracht van gemeenten en provincies, versnel procedures voor woningbouw en energienetten en laat de Omgevingswet per 1 juli 2022 in werking treden
   
• Steun naast de verduurzaming van woningen en maatschappelijk vastgoed ook verduurzaming van bedrijfspanden, zoals winkels, horeca of garages.

 

1. Versnelling woningbouw: Nationaal Woningbouw Plan
In de begroting van BZK werd €100 mln per jaar gereserveerd voor 10 jaar om de woningbouw te versnellen. De minister van BZK heeft in haar brief van 5 november 2021 aangegeven het budget van €1 miljard zo snel mogelijk in te zullen zetten. Ook wij achten deze substantiële verhoging van het budget voor woningbouw nodig¹. De minister van BZK stelt in haar Kamerbrief voor om €500 miljoen te investeren in 14 stedelijke regio’s en €250 mln in een tranche van de Woningbouwimpuls. Wij menen dat de aanpak van de Woningbouwimpuls de grootste kans heeft om landelijk het woningtekort snel te kunnen aanpakken – en geven u in overweging om in 2022 niet één maar twee tranches van de Woningbouwimpuls te laten plaatsvinden.

 

Er is meer nodig om het woningtekort binnen 10 jaar te laten afnemen en 100.000 woningen per jaar te bouwen – en hiertoe zijn goede voorstellen gedaan door een brede coalitie van partijen in de Actieagenda Wonen, die moeten worden opgepakt door het nieuwe kabinet². Het mag echter voor woningzoekenden en ondernemers niet zo zijn dat 2022 een verloren jaar wordt. De Rijksoverheid moet de regie pakken en niet-vrijblijvende woningbouwafspraken maken over plancapaciteit, aantal en type nieuwe woningen, ontsluiting woonwijken etc. Wij zouden graag zien dat het Rijk het initiatief neemt om in 2022 een Nationaal Woningbouw Plan te maken – en hierbij medeoverheden, bedrijfsleven, investeerders en maatschappelijke partijen betrekt. Het Rijk zal ook de haar in de Omgevingswet gegeven doorzettingsmacht moeten gaan gebruiken om het halen van de woningbouwdoelstellingen zeker te stellen. Niemand kan het vraagstuk namelijk alleen op lossen – en het is essentieel om samen tot tempo te komen. Het Rijk speelt nu een rol met Woondeals en verstedelijkingsstrategieën in 14 regio’s, waar investeringen in wonen en infrastructuur worden afgestemd. Het kabinet moet deze aanpak krachtig voortzetten in heel Nederland, zeker nu de woonproblematiek zich landelijk voordoet. Wij stellen voor dat u als belangrijke eerste stap voor het Nationaal Woningbouw Plan de minister van BZK verzoekt om met gemeenten, provincies en marktpartijen in 2022 de plancapaciteit te vergroten met ten minste 200.000 woningen, zodat er 130% plancapaciteit is tot 2030.³

 

Schaalsprongen in infrastructuur zijn hierbij cruciaal zoals lightrail- en snelbusverbindingen in en rond de Randstad en het metronetwerk van Amsterdam en Schiphol. Er zijn kansen op substantieel meer woningbouw in grotere delen van het land – met name door de Lelylijn naar Noord-Nederland aan te leggen. Het Noorden heeft hier uitstekende plannen voor neergelegd⁴. Bij de nationale aanpak van het woningtekort brengt het Rijk integraal de woningbouwgebieden en de noodzakelijke OV- en wegverbindingen in kaart en zorgt dat financiering met gemeenten en provincies wordt zeker gesteld. Zonder de noodzakelijke investeringen in woningbouw en infrastructuur op alle niveaus en in alle modaliteiten zal het niet mogelijk blijken om het woningtekort aan te pakken.

 

Bij de aanpak van het woningtekort moet de vraag naar woningen centraal staan. Er moeten betaalbare huur- en koopwoningen worden toegevoegd, voor starters in koop en sociale huur, in het middensegment en voor doorstromers. Dat genereert doorstroming, die ervoor zorgt dat meer mensen in een woning wonen die bij hen past en pakt de wachtlijsten aan. Een diversiteit aan woonmilieus in de stad en daarbuiten is nodig voor de woningvraag van jongeren, studenten, senioren, gezinnen en arbeidsmigranten. We moeten voorbij het taboe op bouwen aan randen van steden of dorpen: binnenstedelijke verdichting, uitbreiding nabij stedelijk gebied en in landelijk gebied is nodig om de woningbouwopgave het hoofd te bieden⁵. Binnenstedelijke verdichting biedt kansen – maar kan duur en complex zijn – en verdringt lokaal groen en ook bedrijventerreinen, die essentieel zijn voor de werkgelegenheid en de omslag naar een circulaire economie.⁶

 

Banen op bedrijventerreinen en in de industrie zijn cruciaal voor een evenwichtige arbeidsmarkt met werk voor iedereen in steden en dorpen. Naast meer woningen moet er daarom ruimte blijven voor werklocaties, mede om te voorkomen dat praktisch geschoolden geen werk meer in de buurt kunnen vinden. Buitenstedelijke woningbouw wordt vaak ten onrechte gezien als verrommeling van het landschap, of niet bijdragend aan klimaatadaptatie of natuur. Woningbouw biedt juist de benodigde private investeringen en kansen om natuur te verbeteren en te komen tot meer duurzame woningen die klimaatadaptief en klimaatneutraal zijn in een groene, parkachtige omgeving. Wij zouden graag zien dat er bij de uitbreiding van de plancapaciteit in 2022 nationale en regionale afspraken gemaakt worden over hoe het woningbouwprogramma aansluit bij de vraag naar woningen. Ook is van belang dat er naast ruimte voor woningbouw in de uitvoering van de NOVI aandacht is voor werklocaties en bedrijventerreinen in de buurt van woningen. In de uitwerking van de NOVI zou hier een apart nationaal programma werklocaties en bedrijventerreinen voor moeten komen.

 

Er zijn door het Ministerie van BZK onderzoeken verricht naar regulering van het middenhuursegment en er worden lokale ‘botsproeven’ opgezet in drie gemeenten.⁷ De Kamerbrief maakt duidelijk dat regulering alleen het gebrek aan betaalbaar aanbod niet oplost. Wij willen waken voor het risico van ondoordachte regulering van het middensegment – en ook is er in de huidige aanpak nog niet gekeken naar het aanbod van middenhuurwoningen. Wij vinden dat een meer integrale aanpak nodig is. Er moet namelijk allereerst gezorgd worden dat het aanbod toeneemt door goede investeringscondities. Een aanpak van het middensegment zou onderdeel moeten zijn van een afgewogen maatregelenpakket in het woonbeleid van het nieuwe kabinet.

 

Wij roepen u op om maatschappelijke organisaties en investeerders in 2022 nauw te betrekken om tot een integrale aanpak van het middensegment te komen. Behalve naar regulering van het middensegment in de huurmarkt moet daarbij worden gekeken naar de relatie met de koopmarkt en sociale huurmarkt, investeringscondities en effectieve ondersteuning bij het vergroten van het aanbod.⁸

 

2. 2022 geen verloren jaar voor stikstofcrisis
Een spoedige oplossing is nodig voor de stikstofproblematiek, zodat de ontwikkeling van ons land door kan blijven gaan. Al twee jaar staat veel werk stil en lopen we voor miljarden aan duurzame investeringen mis door alle onzekerheid. Een brede maatschappelijke coalitie bestaande uit Natuurmonumenten, Natuur & Milieu, LTO Nederland, VNO-NCW, MKB-Nederland en Bouwend Nederland heeft de handen ineengeslagen en in het voorjaar van 2021 een akkoord aangeboden met een aanpak die de vermindering van uitstoot van stikstof stevig versnelt, de natuur versterkt, boeren toekomst biedt en weer ruimte schept voor nieuwe economische ontwikkelingen.⁹ Zonder oplossing voor stikstof is het niet mogelijk om voldoende te investeren in woningbouw en infrastructuur en de energietransitie kan stagneren. Wij dringen erop aan, dat u het kabinet oproept om op zo kort mogelijke termijn tot een oplossing te komen langs de lijnen van het Versnellingsakkoord zodat 2022 geen verloren jaar wordt.

 

3. Uitvoeringskracht en slimmere procedures
Een belangrijk risico voor daadkracht in de ruimtelijke ontwikkeling vormen het gebrek aan personeel en kennis bij gemeenten en provincies – waardoor het niet lukt om snel tot de benodigde publieke besluiten en vergunningen te komen.¹⁰ Bedrijven lopen hier steeds vaker tegenaan. Overheden moeten zorgen voor voldoende en flexibele ambtelijke capaciteit – het Rijk kan hierbij het voortouw pakken en middelen beschikbaar stellen. Onder de Omgevingswet kunnen gemeenten in het omgevingsplan vergunningvrij bouwen mogelijk maken. Als een bouwvergunning toch nodig is, dient de voorkeur te worden gegeven aan de reguliere voorbereidingsprocedure van 8 weken boven de uitgebreide van 26 weken en moet verlenging uitzondering zijn. Verder vragen wij ons af of de bezwaarfase veel toevoegt nu participatie steeds meer gebruikelijk is en onder de Omgevingswet voorgeschreven. Ook zou de rechter verplicht kunnen worden om beroep over grote woningbouwlocaties met voorrang te behandelen.¹¹ De rechter moet in eerste aanleg en hoger beroep worden gebonden aan dwingende beslistermijnen. Daarvoor kan het nodig zijn om rechtbanken en de Afdeling bestuursrechtspraak tijdelijk uit te breiden. De minister van BZK moet hier vanuit de verantwoordelijkheid voor het bestuurlijk stelsel en het ruimtelijk domein in 2022 het voortouw pakken, samen met de minister van Justitie en Veiligheid.

 

Belangrijk voor ondernemers is dat er snel duidelijkheid komt over de datum van inwerkingtreding van de Omgevingswet. Inwerkingtreding op 1 juli 2022 moet wel verantwoord zijn om een valse start te voorkomen.¹² Het Rijk werkt aan de uitvoering van de Nationale Omgevingsvisie in Omgevingsagenda’s en acht NOVI-gebieden, waar complexe opgaven samenkomen. Het bedrijfsleven moet bij regionale uitwerkingen worden betrokken en wij zien kansen om tot regionale investeringsagenda’s te komen waarbij publieke en private investeringen elkaar versterken.

 

4. Klimaat en gebouwde omgeving
Wij zijn verheugd dat het huidige kabinet €1,3 miljard vrijmaakt voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Dit is nodig omdat veel investeringen een lange terugverdientijd hebben en door eigenaren niet snel geïmplementeerd kunnen worden. Echter het kabinet stelt dit budget uitsluitend beschikbaar voor verduurzaming van woningen en maatschappelijk vastgoed. Bedrijfspanden en -gebouwen van mkb-ondernemers lijken geheel vergeten te zijn! Uit de MKB-impacttoets van het klimaatakkoord¹³ blijkt dat verduurzamingsinvesteringen voor bedrijfsgebouwen terugverdientijden hebben die oplopen tot 20 jaar. Ook hier is financiële ondersteuning noodzakelijk anders gebeurt het in de praktijk onvoldoende vanwege het onrendabele karakter. Wij rekenen erop dat bedrijfsgebouwen worden opgenomen in deze aanpak – evenredig aan de andere sectoren – zodat mkb-ondernemers ondersteund worden bij verduurzaming van hun bedrijfspanden. BespaarGarant¹⁴ is een methode om gebouwen te verduurzamen met een technische prestatiegarantie en financiering uit lagere energiekosten en ontzorgt mkb-ondernemers zoals bedoeld in het Klimaatakkoord. De ontwikkeling van BespaarGarant is in een vergevorderd stadium, en partijen zoals pensioenfondsen hebben aangekondigd hierin te gaan investeren. Voor een laatste pilot is €5 miljoen risicodragend kapitaal nodig. Tot nu is er nog geen partij gevonden die dit kapitaal wil investeren. Dit is bij uitstek een taak voor de overheid in deze fase. Wij vragen daarom €5 miljoen vrij te maken voor deze pilot in aanloop naar de grootschalige uitrol van BespaarGarant. Een kink in de kabel voor de energietransitie is dat het elektriciteitsnetwerk op steeds meer plaatsen de groeiende vraag naar gebruik en of (terug)levering van stroom niet kan bijbenen. Hierdoor kunnen steeds vaker nieuwe huis- en bedrijfsaansluitingen niet worden gehonoreerd. Dit vormt een groot risico voor de bouw van woningen, bedrijvigheid en de energietransitie. Institutionele belemmeringen die investeringen tegenhouden moeten worden weggenomen via een fast lane voor vergunningen, zoals wij onlangs al hebben bepleit.

 

5. Tot slot
Wij zijn benieuwd naar de uitkomsten van de formatie – maar zien tegelijkertijd nu een grote urgentie om de woningbouw en de ruimtelijke ontwikkeling te versnellen.

 

Wij hopen dat onze suggesties hieraan een bijdrage leveren en dat we de eerste belangrijke stappen nu al kunnen vastleggen in de BZK-begroting voor 2022.

 

Hoogachtend,

 

dr. R.J. Mulder
Directeur Beleid

---

¹ In 2020 en 2021 is met de Woningbouwimpuls in totaal €852 miljoen beschikbaar –de laatste tranche in 2021 van werd met meer dan €110 miljoen overtekend. In het Volkshuisvestingsfonds waren er meer projecten met positief advies (€ 567 mln) dan het uitkeringsplafond (€ 412,6 mln) toeliet.
² Ondernemingspartijen blij met actieplan Wonen
³ Zoals ook in de Actieagenda Wonen wordt voorgesteld.
⁴ Deltaplan Noordelijk Nederland: Grootschalige woningbouw door investeren in Lelylijn | Sterk Noord Nederland
⁵ Adviseurs van het kabinet geven aan dat er 21% van de plancapaciteit buitenstedelijk is – de adviseurs gaan ervan uit dat een verdubbeling nodig is voor de woningbouwopgave. Zie Interdepartementaal Beleidsonderzoek (2021): Van woorden naar daden
⁶ Studie EIB/Buck namens Ministerie van EZK blijkt dat tot 2030 10-17% meer ruimte nodig is voor bedrijventerreinen, met name in het westen en zuiden van Nederland. Voor kantoorruimte is 6 tot 11% meer ruimte nodig, met name in het westen. Rapport Ruimte voor economische activiteit
⁷ Kamerbrief over uitkomsten onderzoeken naar huurprijsregulering | Kamerstuk | Woningmarktbeleid
⁸ Dit in samenhang met aanbod en regulering in de sociale huursector en de koopsector: OECD Economic Surveys: Netherlands 2021
⁹ Versnellingsakkoord-stikstofemissiereductie-2021-2030
¹⁰ Het kraakt en het piept in het fysiek domein | VNG
¹¹ Zoals onder de Crisis- en Herstelwet het geval is.
¹² Zie brief uit mei 2021 met toelichting: Omgevingswet en DSO, brief aan de Commissies IWO en EZK/LNV van de Eerste Kamer
¹³ MKB- impacttoets Klimaatakkoord | Kamerstuk | Rijksoverheid.nl
¹⁴ BespaarGarant – Maakt verduurzamen mogelijk