Zoeken naar eigen bodemschatten

En ineens is het op. De kraan wordt dichtgedraaid, de bodem lijkt uitgeput. Zonder grondstoffen staat alles stil. Wie helpt Europa graven naar de schatten in eigen bodem?

We barsten van de cijfers in de voedingsindustrie’, zegt Krijn Poppe van het agrarisch onderzoeksinstituut LEI. ‘Vooral heel veel over hoe en waar zaken te verkopen, maar veel minder over hoe en waar aan grondstoffen te komen.’ Op het eerste gezicht lijkt het misschien alsof de Nederlandse voedingsindustrie zich weinig zorgen hoeft te maken. We produceren veel voedsel zelf in Nederland. Dus waar hebben we het dan over? Toch is dat niet helemaal waar. ‘Fosfaat, soja, tropische producten zoals palmolie en ook vis komt vrijwel allemaal van buiten de EU’, zegt Poppe. En over de toevoer van die grondstoffen maakt de voedingsindustrie zich dus wel degelijk zorgen. Want hoe produceer je groente en fruit zonder kunstmest?

Tekort is een probleem
Wat geldt voor de voedingsindustrie, gaat ook op voor andere sectoren in Nederland. Dat bleek ook tijdens de conferentie Economic Security and Raw Materials in Europe die afgelopen vrijdag werd gehouden in Den Haag. Zo wordt geschat dat de kopervoorraad in de grond nog toereikend is voor veertig jaar. Dat klinkt op zich niet alarmerend. Ware het niet dat koper belangrijk is voor het transport van elektriciteit én de afhankelijkheid van elektriciteit wereldwijd steeds verder toeneemt. We staan maar aan het begin, zeggen experts als Michel Rademaker van het The Hague Centre for Strategic Studies.

Hoe verzekeren we toevoer
Nu zijn er in Europa wel initiatieven om de aanvoer van grondstoffen te verzekeren. Soms door ze te combineren met ontwikkelingshulpprojecten. Op die manier zijn Nederlandse bedrijven als Philips verzekerd van tin uit een mijn in de Democratische Republiek Congo. Daarbij is bemiddeld door het ministerie van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking zodat arbeidsomstandigheden op niveau zijn en de opbrengst niet wordt gebruikt om het militair conflict in die regio te financieren.

Wereldwijd is voor de agro-industrie het AMIS-systeem in werking gezet. Zodra ergens een plotselinge piek in de prijs van een cruciaal gewas komt, brengen landen hun strategische voorraden op de markt om de prijs te laten dalen.

Zoeken in eigen bodem
Als het gaat om delfstoffen wordt ook gezocht in de Europese bodem. Maar de EU heeft een inhaalslag te maken, zegt Luca Demicheli, secretaris-generaal van EuroGeoSurveys – een samenwerkingsverband van nationale onderzoeksinstituten in en net buiten de EU, waaronder het Nederlandse TNO. ‘We zijn nog maar net begonnen met krabben aan de oppervlakte van de aardbodem’, zegt de secretaris-generaal van EuroGeoSurveys. ‘Eigenlijk hebben we nog geen idee van wat er aan delfstoffen is. We kunnen nog veel dieper in de aardbodem gaan dan we nu doen.’

Kijk maar naar de zogenoemde zeldzame aardmetalen – een groep van vijftien scheikundige elementen die van nature op verschillende plekken op de aarde voorkomen. Tot nu toe ligt het lot in handen van China, waar meer dan 90 procent van de nu beschikbare voorraad wordt gewonnen. En Europa? Daar komen ze niet voor, werd tot nu toe altijd gedacht. Dat blijkt dus anders te liggen, zeggen ze bij EuroGeoSurveys.

‘Maar’, merkt Demicheli droogjes op, ‘voor EuroGeoSurveys werken een paar duizend medewerkers in alle 33 aangesloten organisaties. Onze concurrenten in de VS en China hebben er tienduizend. Daaraan zie je al het belang om hierin gezamenlijk op te trekken als EU, als Europa.’

Levert schatten op
Alleen al de VS hebben enkele honderden miljoenen dollars vrijgemaakt om naar alternatieven voor allerlei cruciale grondstoffen te zoeken. Japan zelfs een miljard. Het belangrijkste project voor Demicheli is net begonnen: Minerals4EU, een onderzoek naar wat er eigenlijk allemaal in de bodem zit. ‘Het is een cruciaal project, want de belangrijkste informatie die we hebben over mineralen in de Europese bodem, komt uit de VS. Het jaarboek over de stand van zaken in de EU wordt geproduceerd door de Amerikanen.’

Uit eigen land weet Demicheli hoe gecompliceerd ontginning kan zijn. ‘Italië heeft grote titaniumvoorraden’, zegt hij. ‘Het probleem is dat die in natuurgebieden liggen, waardoor ze niet ontgonnen kunnen worden.’ Wie de importcijfers van Europa bekijkt, kan zich bijna niet voorstellen dat er met de eigen ijzervoorraden in de bodem niets gedaan wordt. ‘Het probleem is’, zegt de secretaris-generaal van EuroGeoSurveys, ‘dat de kennis over deze voorraden gefragmenteerd is en niet gestandaardiseerd. De terminologie die in de EU gebruikt wordt verschilt enorm zodat we niet goed kunnen vergelijken.’ Of de Europese voorraden ook daadwerkelijk ontgonnen móeten worden, laat Demicheli in het midden. Maar uitgaan van hergebruik van metalen uit afval lijkt hem een onzeker alternatief. ‘Het gaat nog jaren, decennia duren voordat de vraag gewonnen kan worden uit recycling. In de tussentijd zou ik graag willen weten welke voorraden waar liggen en hoe je ze het best zou kunnen ontginnen.’

Of niet?
Vorig jaar hief Groenland een 25 jaar oud verbod op mijnbouw van uranium en zeldzame aardmetalen op, waar het grote voorraden van heeft. Milieugroeperingen zijn er fel tegen. En ook het koninkrijk Denemarken, waarvan Groenland een zelfstandig onderdeel is, heeft er zeggenschap over. Verwacht wordt dat het Deense parlement zich uitgebreid over de mogelijke exploitatie zal buigen, waardoor het jaren kan duren tot er daadwerkelijk ontgonnen kan worden.

De op dit moment voor Europa meest interessante mijn ligt in Zweden: Norra Kärr. De mijn bevat een grote hoeveelheid zeer zeldzame metalen. En aangezien de mijn pal naast een van de grootste Zweedse meren ligt, ligt de exploitatie ervan zwaar onder vuur van de milieubeweging. ‘Zeldzame aardmetalen vormen maar 0,1 procent van de totale omzet uit mijnbouw’, zegt Mark Saxon, de Australische directeur van het in Canada gevestigde mijnbedrijf Tasman (vernoemd naar de Nederlander Abel Tasman, ontdekker van Australië) dat de concessie heeft om de mijn te ontwikkelen. ‘Je moet het vergelijken met de bouw. Als je nergens meer bouten kunt krijgen en je kunt ze niet zelf maken, dan zit je aardig in de problemen.’

Saxon zegt voor alle zeldzame stoffen die hij in Zweden uit de grond denkt te halen in Europa klanten te hebben. Strategisch is de mijn daarom voor Europa van belang. Alleen ontbreekt het Europeanen vaak aan strategisch inzicht, meent Saxon. ‘Voor 200 miljoen dollar kun je de concessies kopen voor de tien belangrijkste winningsprojecten van zeldzame aardmetalen ter wereld.’ Klein bier in feite, voor iets dat zo belangrijk is ook voor de Europese industrie. ‘De vraag is dus’, zegt Michel Rademaker van het The Hague Centre for Strategic Studies zich af. ‘zit de EU voldoende op het vinkentouw?’ En zal Europa op zijn minst de eigen voorraden voor zichzelf ontginnen?