Zo hield je vroeger zonder koelkast je eten koud

Het is de tijd van vóór de koelkast. Twee mannen lopen met lange staven ijs op de schouder het huis binnen. Wat ze met het ijs gaan doen? Dat gaat in een speciale kast. In de serie Het zit erop: de ijsdrager.

Een lekker koud drankje na het werk op een zomerse dag? Dan trek je toch gewoon de koelkast open. Maar hoe ging dat vroeger dan? Geen probleem. Deze sterke mannen brengen verkoeling. Op hun schouders dragen ze grote staven ijs, zogenoemde ijsbroden.

Het zit eropVroeger bepaalden ze het straatbeeld, vertrouwde ondernemers als de voddenboer, de schillenboer met zijn paard en wagen of de scharensliep. Zon, regen, wind, barre kou: altijd onderweg om brood op de plank te krijgen. Vaak zijn ze verdwenen zonder dat je het goed en wel door had. Ingehaald door de vooruitgang. De werkzaamheden worden nu machinaal gedaan, of het gebeurt zelfs helemaal niet meer. Of zou het toch…? Forum maakt een serie over de (bijna) verdwenen ambachten. Deel 6: de ijsdrager.

Alternatieve koelkast

Met een grote koelwagen reed de ijsverkoper zijn klanten af. Dat waren vooral welgestelde lieden, maar ook slagers, kroegen en kruideniers zagen hem graag komen. Met een haak werden de broden uit de wagen getrokken en de ijsdrager bracht, zonder handschoenen, het ijs op de plaats van bestemming. Je zou toch denken dat hun handen blaren van de kou kregen. Het ijs werd meestal in een ijskast met dubbele wanden of een houten doos die van binnen bekleed was met tin of zink gelegd. Aan de onderkant zat een lekbak om het smeltwater op te vangen. Zo bleef het eten langer koel en was er minder kans op gemene bacteriën.

Tekst gaat verder na de foto

Nederland aan de stroom

Aanvankelijk werd het ijs uit Noorwegen gehaald, tot rond 1860 de eerste ijsfabriek in Nederland werd geopend. Er stond er één in Enschede waar je in 1928 voor een ijsstaaf 45 cent betaalde. De ijsverkopers haalden daar de bestelling op om het vervolgens bij de klant af te leveren. Maar of ze daar nou rijk van werden? Vaklui waren deze ondernemers zeker: ze wisten vaak precies wanneer het ijs gesmolten was en bezorgden dan op tijd een nieuwe voorraad. Maar ja, toen halverwege de vorige eeuw bijna heel Nederland op het stroomnet was aangesloten en de ijskast voor een koelkast werd verruild, verdween deze coole ondernemer uit ons straatbeeld.

Zo werd het ijs in 1919 uit een meer gezaagd