Waarom saboteert Trump de WTO? Dat is logischer dan je denkt

Nog even en dan is het 11 december. Dé dag waarop de WTO de facto niet meer functioneert dankzij de Amerikaanse president Donald Trump. D-day dus voor de WTO én voor iedereen die zich bezighoudt met internationale handel. Maar waarom blazen de Amerikanen een systeem op dat ze zelf ruim 20 jaar uiterst effectief hebben gebruikt?

 

#1 Wat?! Houdt straks de hele WTO op met bestaan?

Nee, nee. Dat zou wat ver gaan. Waar we het wel over hebben: de appellate body, oftewel het beroepsorgaan van de WTO, functioneert straks niet meer als de Amerikanen op 11 december geen nieuwe rechters hebben benoemd. Misschien denk je: ‘Nou en, dan is er geen geschillencommissie.’ Maar dat is een groot probleem. Want wat als er een verschil van mening bestaat over de naleving van handelsregels? Wie lost dat dan nog op? Internationale handel is al ingewikkeld genoeg: het is een komen en gaan van regels, importheffingen en soms ook belemmeringen – zie bijvoorbeeld de sancties die Rusland opgelegd werden nadat de Krim illegaal geannexeerd werd. Niet iedereen leeft die regels even goed na. Dan kan het voorkomen dat er onterecht importheffingen worden opgelegd of maatregelen tegen dumping worden getroffen.

 

Donald Trump gebruikt zelf regelmatig verhoging van importtarieven om de Amerikaanse industrie te beschermen. Kan dat allemaal zomaar? Lees het in ‘Zo werk protectionisme à la Donald Trump’

 

Nu stappen landen die hierover in de clinch zijn geraakt naar het beroepsorgaan van de WTO. Die kan bindende uitspraken doen, wat het orgaan dus een tijger met tanden maakt. Dat kan straks niet meer. In december moeten er nieuwe rechters benoemd worden, en dit kan alleen als de leden van de WTO – 164 lidstaten – unaniem voor de kandidaten stemmen. Dat weigert de Amerikaanse president Donald Trump.

 

#2 Maar waarom is dat voor ondernemers belangrijk dan?

Nou, dat zijn degenen die handel drijven. Als ondernemers problemen ondervinden, kloppen ze vaak bij hun overheid aan. Die kan dan op haar beurt een zaak aanspannen bij de WTO. Denk aan markttoegang. Dat is meer dan eens een punt van twist. Als de Nederlandse vleessector niet mag exporteren naar bepaalde landen, kan Nederland daar – via de Europese Commissie, zo hebben we dat nu eenmaal afgesproken in Europa – een zaak van maken. Of als een bedrijf wordt beschuldigd ongeoorloofde staatssteun te hebben ontvangen. Dat speelt in een zaak die nu loopt tussen Airbus en Boeing. Of eigenlijk: tussen de Verenigde Staten en Europa. Airbus heeft ongeoorloofde staatssteun gekregen van de Europese Unie, onder meer in de vorm van importheffingen, zo oordeelden de rechters van de WTO. Dat betekent dat de Amerikanen strafmaatregelen mogen nemen tegen Europa, denk aan handelssancties.

Waarom werd de WTO opgericht?De WTO werd in 1995 opgericht en is de opvolger van de GATT – de General Agreement on Tariffs and Trade. Die werd in 1948 opgericht, kort na de Tweede Wereldoorlog, om ervoor te zorgen dat handelsoorlogen niet konden escaleren. Toen al werd er over protectionisme – het afschermen van de eigen markt – gezegd dat het zou leiden tot stilstand van de wereldhandel en daarmee tot crises en potentieel oorlog.

#3 Maar wacht even: Amerika spant wel zaken aan tegen andere leden van de WTO maar weigert zelf rechters te benoemen?

Klopt! Dat is nou juist het bizarre aan het hele verhaal. Volgens de Amerikaanse president Donald Trump verliest Amerika aan de lopende band zaken. De WTO noemde hij om die reden ‘a disaster’. Het gekke is: dat klopt helemaal niet. Meer dan 90 procent van de zaken aangespannen dóór de Amerikanen werd door hen gewonnen. En van alle zaken tégen de VS verloor Amerika maar 14 procent. Kortom: de Amerikanen hebben het systeem ruim 20 jaar uiterst effectief gebruikt, en dreigen het nu zelf op te blazen. Terwijl zij nota bene over een zeldzaam privilege beschikken: van de rechters in de geschillencommissie is er altijd minstens één een Amerikaan.

 

#4 Maar waarom blazen de Amerikanen de WTO dan op?

Trump is niet de eerste Amerikaanse president – en waarschijnlijk ook niet de laatste – die zich druk maakt over de WTO. Ook Obama was niet altijd even blij met de WTO. En geloof het of niet: de Amerikanen hebben ook wel een punt met hun verzet tegen de WTO.
Een van de grootste pijnpunten voor de Amerikanen is: China. Dat land heeft nog steeds het predicaat ontwikkelingsland en mag daarom van de WTO haar export door de staat laten subsidiëren én de eigen markt afschermen. Een doorn in het oog van de Amerikanen – en niet alleen van de Amerikanen. Zij verloren al een aantal zaken bij de WTO die betrekking hadden op oneerlijke handelspraktijken van China.

 

‘China een ontwikkelingsland: dat valt toch moeilijk vol te houden’

 

Het valt natuurlijk moeilijk vol te houden dat China nog een ontwikkelingsland zou zijn. Maar ja, in principe kan en mag élk land zichzelf die status toekennen. Dát willen de Amerikanen én Europa graag aangepast zien. Eén probleem: regels van de WTO kunnen alleen veranderd worden als alle leden daar unaniem voor stemmen. En dat wordt erg lastig: hoe groot is immers dat kans dat China daarmee instemt? Een klassieke catch22.
De WTO staat de Amerikanen dus in de weg bij het voeren van wat zij zelf een eerlijke economische strijd tegen China noemen. Het is dan ook niet voor niets dat Trump Amerikaanse importtarieven op staal (25 procent) en aluminium (10 procent) uit China en Europa invoerde onder het mom van ‘nationale veiligheid’. Zo kon hij de WTO omzeilen. De Amerikanen willen de eigen staalindustrie beschermen, en als de WTO ze niet in het gelijk stelt, dan moet het maar op deze manier.

 

#5 Wil Trump dan helemaal van het systeem van geschillenbeslechting af?

Robert Lighthizer, handelsminister onder Trump, heeft al eens laten vallen terug te willen naar het oude systeem van de GATT, de voorloper van de WTO. Daar werden zaken ‘in den minne geschikt’. Met andere woorden: achter gesloten deuren, bilateraal en zónder sancties. Dat past goed bij zakenman Trump, die er geen geheim van maakt dat een deals based economy meer zijn ding is dan een rules based economy.

De Amerikanen denken dan in staat te zijn zelf meer maatregelen te nemen tegen landen als China. Alleen, zo waarschuwt Alan Wolff, plaatsvervangend directeur-generaal van de WTO, zal zonder een beroepsorgaan elk individueel handelsconflict uitmonden in een ‘mini-handelsoorlog’.

 

‘Elk handelsconflict zal straks uitmonden in een mini-handelsoorlog’

#6 Hoe lossen we dit nu op?

Misschien goed om te weten dat alle lopende zaken wel afgehandeld worden door het beroepsorgaan. Nieuwe zaken mogen na 11 december – als de termijn van één van de laatste leden verstrijkt – niet meer aangenomen worden.

Hopen dat er volgend jaar een andere president in het Witte Huis zit? Waarschijnlijk zal die minder nucleaire tactieken dan Trump toepassen, maar zoals gezegd zijn de Amerikanen al langer ontevreden. De EU is in elk geval met andere WTO-leden aan het overleggen om te kijken welke alternatieven er nu nog zijn. Zo hebben de EU en Canada afgesproken dat ze handelsconflicten wel blijven voorleggen aan panels bij de WTO ook al ontbreekt dus de mogelijkheid van beroep bij de Appellate Body. Maar dat soort oplossingen zijn natuurlijk als het plakken van pleisters op kapotte leidingen.

 

‘you never want a serious crisis go to waste, toch?’

 

Om Amerika weer aan boord te krijgen, moet er iets structureel veranderen aan de WTO. En misschien is dat niet eens zo’n slecht idee. Zoals Rahm Emanuel – chief of staff onder Obama – al eens zei: ‘You never want a serious crisis go to waste. It’s an opportunity to do things that you think you could not do before.’ Wat moet er dan anders moet? Nou, zoals gezegd wil ook de Europese Unie graag af van de ontwikkelingslandstatus van China. Een oplossing zou dan zijn om samen met de Amerikanen – en andere partners zoals Canada – een blok te vormen tegen China en zo de internationale standaarden te bepalen. Ook om zaken als diensten en investeringen eindelijk eens goed te regelen in de WTO – daar zijn namelijk onvoldoende afspraken over gemaakt. En om druk uit te oefenen op China. Want ook dat land is uiteindelijk gebaat bij het optimaal functioneren van de WTO.

 

Op de hoogte blijven van onze leukste verhalen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.