To stay or not to stay, that's the question

Deze maand beginnen onderhandelingen over de voorwaarden waaronder Groot-Brittannië bij de EU wil blijven. Nou ja blijven… Dat moet nog maar blijken uit het Britse refendum dat voor uiterlijk eind 2016 op de agenda staat. Wat als de Britten uit de EU willen stappen? Tien vragen over een mogelijke Brexit.

1. Waarom wil de Britse premier David Cameron uit de EU?
Of Cameron er zelf uit wil, is twijfelachtig. Sinds ze in 1973 aan boord zijn gehesen, hebben de Britten een haat-liefdeverhouding met het vasteland, misschien nog wel het best verwoord door Margaret Thatcher met: ‘We want our money back’. Wat Nederlandse kabinetten overigens inspireerde om hetzelfde na te streven.

Cameron heeft in het verleden vaak opgeroepen op te houden met de aanvallen op Europa, maar onder invloed van de rechtse Ukip-partij heeft hij zich de kritiek van het euro-sceptische smaldeel van zijn eigen aanhang aan moeten trekken. Cameron beloofde in 2013 een referendum over het EU-lidmaatschap als zijn conservatieve partij in mei 2015 zou worden herkozen. Dat gebeurde en nu moet hij leveren. Zijn kiezers volgen hem sindsdien met argusogen omdat hij tijdens zijn vorige regeerperiode gelijksoortige toezeggingen deed die op niets uitliepen. Een half jaar geleden waren verreweg de meeste Britten nog vóór het EU-lidmaatschap, maar sinds de vluchtelingencrisis zijn de ja en nee-kampen behoorlijk in evenwicht.

2. Wat houdt het referendum eigenlijk in?
In de aanloop naar de verkiezingen van afgelopen voorjaar beloofde Cameron dat hij de voorwaarden waaronder de Britten in de EU zitten, opnieuw gaat uitonderhandelen. Uiterlijk voor 2018 houdt hij dan een referendum om te kijken of de Britten het resultaat acceptabel vinden. Zo niet, dan vertrekken de Britten uit de EU. Cameron wil minder regels, minder betalen aan de EU en een strenger immigratiebeleid, schreef hij aan eurocommissaris Donald Tusk (pdf). Verder wil hij meer macht voor nationale parlementen tegenover de EU. Ook wil hij het vrije verkeer van mensen in de EU beperken om de Engelse arbeidsmarkt te beschermen, vooral ook om mensen uit het oosten van de EU te weren. Het is overigens het tweede referendum dat in Groot-Brittannië wordt gehouden, het vorige was in 1975 om de toetreding tot de EU (toen EEG) goed te keuren.

3. Weet Cameron wel wat hij doet?
De Britten zijn niet helemaal gek. Cameron heeft zijn eisen zo gesteld dat ze op een of andere manier wel haalbaar zijn. Hij is ook niet helemaal zonder medestanders. Vooral de noordelijke EU-landen hebben wel raakvlakken met de Britten. Zweden, Denemarken en Nederland zijn ook kritisch op het EU-beleid en ook de Belgen kunnen op veel punten wel met Cameron door één deur. De Denen zaten een beetje in hetzelfde schuitje als Engeland. Denemarken heeft op een aantal punten een uitzonderingspositie uitonderhandeld (onder andere op gebied van asielpolitiek en justitie) en het land heeft net als Groot-Brittannië een invloedrijke nationalistische anti-EU-partij binnen de grenzen. Nederland is er van de vier waarschijnlijk het meest gebrand om de Britten in de EU te houden. Als handelsland en met een goede relatie met de VS, is Groot-Brittannië een goede steun in de rug tegenover eurocentralisten zoal Duitsland. De zuidelijke landen zien wel mogelijkheden in een Brits vertrek om hun invloed uit te breiden, maar het zou ook voedingl geven aan regionale afscheidingsbewegingen binnen hun landsgrenzen, vrezen zij. Daarin hebben ze een overeenkomst met Cameron, die moet vrezen voor een Schotse afscheiding.

4. Kan de EU zonder Groot-Brittannië?
Economisch gezien wel, al wordt het even slikken. Ruim 6 procent van de Europese ‘vasteland export’ gaat over het Kanaal naar het Verenigd Koninkrijk.

5. Kan de Nederlandse economie zonder Britten in de EU?
Vast wel. Maar volgens het Global Counsel, een Engels economisch onderzoeksbureau, krijgt Nederland dan met Ierland en Cyprus de zwaarste klappen te verduren. Het afgelopen jaar werd voor ruim 25,4 miljard euro uit Engeland geïmporteerd en voor 36,7 miljard geëxporteerd. Dat is 6,5 procent van de totale import en 8,4 procent van de export in Nederland, volgens cijfers van het CBS. Ter vergelijking, 25 procent van de Nederlandse export gaat naar Duitsland, de grootste uitvoerbestemming. Nederland staat zowel qua invoer- als uitvoercijfers in de top-5 van landen die zaken doen met de Engelsen. Andersom staan de Engelsen in de top-5 van Nederlandse handelspartners. In totaal hebben Nederlandse bedrijven voor 177 miljard euro investeringen in het Verenigd Koninkrijk. Daarmee staan we op de tweede plaats na de VS. Deze investeringen leverden in 2013 9 miljard euro op, goed voor 1,5 procent van het bruto binnenlands product (bbp).

6. Waarom moet de EU zich nu al druk maken om een brits referendum?
Europa heeft op zich al voldoende crises om op te lossen. Een financiële crisis die nog niet helemaal achter de rug is, een vluchtelingencrisis en sinds afgelopen week ook een veiligheidscrisis. Groot-Brittannië is één van de grote landen in de Europese Unie: een vertrek is alleen al vanwege de beeldvorming een drama. Dan zijn er nog de economische redenen. Het Verenigd Koninkrijk is de vijfde economie van de wereld en heeft een van de belangrijkste financiële centra ter wereld. Het is ook nog steeds een politieke en militaire grootmacht, die een belangrijke rol speelt in het buitenlands (militaire) beleid van de EU-landen. Zo zijn de financiële sancties tegen Rusland vooral effectief omdat de grote Engelse banken (moeten) meedoen. Met de aanwezigheid van Groot-Brittannië heeft het liberale blok binnen de Europese Raad een blocking minority wanneer Duitsland meestemt. Hierdoor kunnen zij ondanks een minderheid in stemmen toch een voorstel tegenhouden. Bij een Brexit is dit niet meer mogelijk en verliest Nederland een belangrijke politieke partner.

7. Waarom maakt Merkel zich (stiekem) bovengemiddeld zorgen? En wie doet dat nog meer?
Merkel is misschien wel de grootste Europese tegenstander van de Britse premier Cameron. Duitsland is de grootste economische macht en heeft aan de wieg gestaan van de Europese markt met vrij vervoer van goederen en mensen. Een Brexit is een probleem voor de Duitsers. Het verdwijnen van een sterk eurosceptisch geluid zou het Europees krachtenveld destabiliseren en waarschijnlijk meer ruimte geven aan nationalisten en anti-Europese populisten in de lidstaten, denken analisten. Daar heeft de op stabiliteit gerichte Merkel helemaal geen zin in. Ook de Amerikanen en de Chinezen zien Engeland niet graag vertrekken. Bij een vertrek, verliezen de VS een ook politieke vriend op het vaak kritische Europese toneel. De Chinezen zien graag de Angelsaksische vrijhandelsgeest van de Engelsen naast de vaak veel behoudender andere EU-landen.

8. Willen Britse ondernemers wel uit de EU?
Niet echt. 54 Procent van de Britse export gaat naar de EU. Bovendien betekent een Brexit dat de EU en de Britten een groot aantal nieuwe verdragen moeten uitonderhandelen. Dat levert misschien een heleboel douaneformulieren op en andere ergernissen. En om naar de EU te exporteren zal Engeland alsnog aan alle huidige wet- en regelgeving moeten voldoen, maar dan zonder invloed op het beleid. Daar zitten Engelse ondernemers niet op te wachten. Carolyn Fairbairn, de voorzitter van de Engelse werkgeverskoepel CBI, ziet haar land liever ín de EU. Ze baseert zich op de laatste enquête over dit onderwerp van de CBI uit 2013. Daaruit blijkt dat een meerderheid van de leden binnen de EU wil blijven wegens de voordelen van de gemeenschappelijke markt. De Britse ondernemers willen wel dat de interne markt wordt versterkt, dat er meer handelsovereenkomsten worden afgesloten en ze willen minder en eenvoudiger regelgeving. Dat neemt niet weg dat een groot deel van de kleinere ondernemers zich wel zorgen maakt over de invloed van de EU.

9. Wat vinden Nederlandse bedrijven van een mogelijke Brexit?
In het Verenigd Koninkrijk aanwezige multinationals hebben zich al uitgesproken vóór een verblijf in de EU. Onder wie Philips-topman Frans van Houten. Hij zei onlangs tegen The Daily Telegraph dat het bedrijf nog eens ‘goed moet nadenken’ over zijn investeringen in het Verenigd Koninkrijk, mocht dit land besluiten uit de EU te stappen. Paul Polman van Unilever zei in januari dat het voor het Verenigd Koninkrijk ‘beter was aan tafel te zitten dan er tegenaan te schoppen’. In dezelfde periode zei Shell-topman Ben van Beurden dat ‘stabiliteit en zekerheid de belangrijkste reden is waarom we er voorstander van zijn dat de Britten hun lang gevestigde plek in het hart van de EU behouden.’
De Britse afdeling van de International Chamber of Commerce( ICC) is overigens een enquête begonnen onder ondernemers in Engeland en de andere EU-landen.

10. Is een no, ook meteen een goodbye?
Dat kan nog wel tien jaar duren. Er is geen procedure voor een lidstaat om te vertrekken uit de Unie, al mag het sinds 2009 wel. De enige ervaring die de EU heeft met vertrekkers, is die met drie overzeese gebiedsdelen die zich hebben losgeweekt van het moederland (Algerije –Frankrijk, Groenland-Denemarken en Saint-Barthélemy-Frankrijk). Als de Britten uiterlijk voor 2017 besluiten om uit de EU te stappen, hebben ze twee jaar om de voorwaarden waaronder ze uittreden te bespreken. Groot-Brittannië stapt dan uiterlijk 2019 uit de EU. Het proces gaat daarna verder om de precieze relatie van het land ten opzichte van de EU te bepalen. Daarnaast moeten akkoorden worden gesloten om EU-verdragen te vervangen die niet meer van toepassing zijn op Groot-Brittannië, zoals vrijhandelsakkoorden. Hoelang dat gaat duren weet niemand.