Ruud Koornstra heeft er één jaar van sleuren aan de energietransitie opzitten. Bedrijven, burgers en overheid moet hij mee zien te krijgen. 'Nu pas ledverlichting? Ze moeten zich schamen!'
Altijd al willen worden, Energiecommissaris?
Ruud Koornstra: 'Nou, eerder in het pak genaaid. Ik werd voorafgaand aan de Nationale Klimaattop in 2016 gebeld door een club van energievernieuwers, mensen die op allerlei manieren bezig zijn met de energietransitie en ervan overtuigd zijn dat Nederland in 2030 een schone energiehuishouding kan hebben. Die wilden dat iemand hun stem zou laten horen. Op de top zelf werd ik links en rechts gefeliciteerd door mensen. In eerste instantie wist ik niet waarmee. Premier Rutte kwam van het podium en zei: 'En nou gaan we aan de slag, mooie commissaris van me.' Toen viel het kwartje.'
Het is geen officiële functie?
'Nee, en ook niet betaald', zegt Ruud Koornstra. 'Lobbyisten van de fossiele industrie op het Binnenhof vroegen al onder welk ministerie ik viel. Ik moet zorgen dat de vernieuwers bij de beleidsmakers aan tafel komen. Wij zijn in Nederland heel goed in innovatie, maar laten het liggen bij de implementatie van echte vernieuwingen. Zo waren we de eerste met een elektrische auto, een jaar voor Elon Musk met de Tesla kwam. Ik ben met zo'n auto naar Philips gereden, om tevergeefs aan te raden dat ze in elektrische auto's moesten stappen. Vervolgens ging ik naar VDL. Wim van der Leegte heeft er een rondje mee gereden op zijn landgoed, maar zei dat hij voor gas en schone diesel ging. Zo hebben we wel meer verkwanseld.'
Wie is Ruud Koornstra?Als Ruud Koornstra (53) na drie jaar met de pabo stopt, begint hij met een schoolvriend filmpjes te maken voor een reclamebureau. Dat groeit in 1987 uit tot het produceren van tv-programma's. Na de verkoop van zijn productiehuis in 1999 is hij financieel binnen. In 2001 begint Ruud Koornstra met Tendris, een holding van duurzame bedrijven als Oxxio (energie), Lemnis Lighting (led), NewMotion (elektrisch vervoer) en XXImo (mobiliteit). Sinds 2010 is hij voorzitter van De Groene Zaak, een vereniging van duurzame bedrijven. In 2015 treedt hij terug als bestuurder van Tendris en neemt hij een sabbatical. Vorig jaar werd hij door de Nationale Energiecommissie benoemd tot de eerste Nationale Energiecommissaris. Daarnaast is hij voorzitter van Smart Climate Opportunities, een stichting van twee pensioenfondsen en twee banken die duurzame investeringsprojecten zoekt.
Waarom is Nederland zo slecht in het doorvoeren van innovaties?
'Bedrijfssectoren zijn knap in het beschermen van zichzelf. Daar komt bij dat de fossiele sector relatief groot is in Nederland. Vroeger konden we het wel. In 1900 waren we de grootste zeevarende natie. Toen het vliegtuig kwam als concurrent, zijn we daar niet tegen gaan vechten, maar zorgden we dat we de eerste vliegtuigmaatschappij en het eerste vliegveld ter wereld hadden. Vandaag de dag missen we de boot echter steeds. Het is uitstellen in plaats van vooroplopen.'
'Maar uitstellen kan niet meer. We moeten aan de slag, want we hebben nu te maken met de klimaatdoelstelling en de zeventien duurzaamheidsdoelstellingen van de Verenigde Naties. We kunnen weer koploper worden en er geld mee verdienen. Ik ben namelijk geen communist maar ondernemer.'
Hoe kijken mensen tegen u aan als Energiecommissaris?
'De één vindt me een verademing, de ander uitermate irritant. Dat begrijp ik ook wel. Ik ben met die elektrische auto destijds ook naar het ministerie van Economische Zaken gereden, waar minister Maxime Verhagen een overleg had met de auto-industrie. Zij zeiden dat ik gek was met mijn elektrische auto. Ik zei dat hij voor de deur stond, aan het stopcontact van Maxime.'
'Zulke reacties waren er ook bij de introductie van de ledlamp. Er werden hoogleraren ingehuurd om te zeggen dat je er kanker van kreeg, dat je huis in de fik zou vliegen en het stroomnet op hol zou slaan. De industrie wilde namelijk pas in 2018 overgaan op LED, en tot die tijd aan de gloeilamp verdienen.'
'Het klinkt flauw, maar ik heb steeds gelijk gekregen. En dan luisteren ze op een gegeven moment wel als je weer met iets nieuws aan komt.'
Check ook dit filmpje met Ruud Koornstra over duurzaam ondernemen
Hoe krijgt u de grote industriële energiegebruikers mee?
'Als die niet meedoen aan de energietransitie, zullen zij over een aantal jaren zelf niet meer bestaan en is Nederland geen koploper in de wereld. Dus probeer ik ze te motiveren. Ik zit zo'n beetje maandelijks bij Marjan van Loon van Shell Nederland. Ik vraag aan de industrie wat zij nodig hebben. Dan zeggen zij bijvoorbeeld: groen waterstof in bruikbare en betaalbare vorm als alternatieve energiedrager. Dan ga ik speuren en vind ik een mkb-bedrijf dat op het punt staat om door te breken met waterstof in poedervorm. Vervolgens haal ik de universiteiten en TNO erbij voor de volgende stap in de ontwikkeling.'
'Dit soort uitvindingen komen uit schuurtjes. Vervolgens heb je de grote bedrijven nodig om het echt betekenis te geven. Dus moet je klein en groot met elkaar in contact brengen.'
Leeft het klimaat wel voldoende bij bedrijven?
'Nee. Van het midden- en kleinbedrijf kent nog geen 5 procent de zeventien VN-doelen. Maar ondernemers kunnen wél rekenen. Als ze – verplichte – energiebesparende maatregelen nemen, kunnen ze die in vijf jaar terugverdienen. Dat is het mooie van duurzaamheid: na verloop van tijd ga je eraan verdienen. Alleen moeten er eerst drempels worden weggehaald. Bedrijven kijken op tegen de investeringen, dus moet je partijen hebben die een deel daarvan op zich kunnen nemen.'
'Ik ben zo vaak voor gek verklaard, maar heb steeds gelijk gekregen'
Zijn burgers al om?
'Ook niet. Woningbouwcorporaties zeggen dat bewoners van huurhuizen niet mee willen werken aan het duurzaam ombouwen van hun huis. Dat kost zo'n 20.000 euro per huis. Het geld van de energierekening gaat naar de corporatie en na tien jaar is er helemaal geen energierekening meer, want het huis is energieneutraal. Ik ben laatst bij een mevrouw van zeventig op bezoek geweest. Zij had geen zin om tijdelijk te verhuizen voor de ombouw en vertrouwde de corporatie, het energiebedrijf en de overheid niet. Ik zag dat ze een gribus keuken had en vroeg of ze een nieuwe, duurzame keuken wilde. Toen wilde ze wel. Vervolgens komen de buren kijken en die willen ook zo'n keuken. Je moet mensen verleiden.'
Wat is de rol van de overheid in de energietransitie?
'Alleen de ambitie uitspreken helpt al. Niet: ojee, gaan we Parijs wel halen? Maar: we gaan Parijs wínnen. Rutte heeft gezegd dat de deur van de Trêveszaal wijd open staat voor vernieuwers. De overheid hoeft van mij niet met grote bedragen te komen, maar zou wel de wetgeving aan moeten passen op nieuwe ontwikkelingen in de energiewereld. Wetten zijn vaak gestolde belangen. Het moet bijvoorbeeld mogelijk zijn om in een wijk als bedrijven en bewoners energie op te wekken en aan elkaar te leveren. Dat mag nu niet.'
'Daarnaast kan de overheid zich opwerpen als klant voor nieuwe energietoepassingen. Laatst was ik bij een gemeente waar ze trots zeiden dat ze er nu toch over denken om over te stappen op ledverlichting. Dat bestaat al twaalf jaar! Ze zouden zich juist moeten schamen.'
