7 DEC, 2018 • Interview

Paul Blokhuis: 'Preventieakkoord draait niet om dwang maar om verleiden'

Er zaten pittige gesprekken bij, beaamt staatssecretaris Paul Blokhuis van Volksgezondheid. Er werd regelmatig met de vuist op tafel geslagen, – ‘niet in de laatste plaats door mister Hans de Boer himself’ – partijen dreigden met opstappen, maar nu ligt het Preventieakkoord er dan toch. ‘Ik gelóóf er in.’

Ga er maar aanstaan. Meer dan zeventig partijen om tafel krijgen om maatregelen af te spreken die ervoor zorgen dat Nederlanders stoppen met roken, matiger gaan drinken en gezonder willen eten. Met frisdrankfabrikanten, horecabedrijven, supermarkten en brouwerijen dus, maar óók met patiëntenorganisaties, zorgaanbieders, sportbonden en gemeenten. En dan moest Paul Blokhuis – zelf van ChristenUnie-huize – ook nog zijn liberale coalitiegenoten overtuigen.

Gefeliciteerd! Het was een hele bevalling, maar het Preventieakkoord is een feit.

‘Ja, dank je wel. En VNO-NCW en MKB-Nederland ook gefeliciteerd.’

Het is een ultiem staaltje polderen, maar waren we niet al vanzelf op weg naar minder roken en drinken?

‘Nou, bijna een kwart van de bevolking rookt nog. En iedere dag komen daar 75 jongeren bij. Er overlijden jaarlijks 20.000 mensen aan de gevolgen. Ik ben staatssecretaris Volksgezondheid, ik zou geen knip voor de neus waard zijn als ik zou zeggen: ‘Het gaat vanzelf.’ Het daalt wel, maar te langzaam. Met dit akkoord rookt in 2040 nog maar 5 procent van de volwassenen en 0 procent van de jongeren.’

Alcoholgebruik onder jongeren is al fors verminderd toch?

‘Ja, maar nog steeds drinkt de helft voor zijn achttiende. En een substantieel deel van die helft hijst zich in het weekeinde echt vol. Zonder zich te realiseren wat voor schade ze aan hun hersenen toebrengen.’

‘Als het gaat om overgewicht scoort Nederland internationaal nog heel erg goed. Maar toch kampt de helft van de bevolking ermee. Kun je nagaan hoe beroerd het is in die andere landen. En overgewicht is hofleverancier van diabetes-2. Met het pakket uit het Preventieakkoord komen we uit op 38 procent en dat zou een godswonder zijn want als we niks doen, gaan we richting de 60 procent.’

U had ervoor kunnen kiezen om in uw eentje een pakket maatregelen te verzinnen…

‘Ja, maar al zet je daar dan een bak geld naast: dat werkt niet. Je hebt het over maatregelen die best wel een cultuurverandering met zich meebrengen. Dan heb je draagvlak nodig. Daarom wilde ik ook alle disciplines aan boord hebben. Er is verschillende keren met de vuist op tafel is geslagen en gedreigd om op te stappen. Niet in de laatste plaats door mister Hans de Boer himself, maar ook door CBL en andere branches. Die zeiden: dit maken we niet mee, dan stappen we op. En toch: we zijn met alle organisaties waarmee we gestart zijn, geëindigd. Daar ben ik trots op.’

‘In mijn eentje was ik ook nooit uitgekomen op de vele tientallen pagina’s aan concrete maatregelen die we nu hebben. Er zitten ook veel dingen bij die organisaties en bedrijven zelf hebben aangedragen. De frisdrankfabrikanten hebben bijvoorbeeld spontaan de geste gedaan om het eerder afgesproken doel van 15 procent suikerreductie in frisdranken te verdubbelen naar 30 procent. Je hoort her en der nog wel mensen roepen: ‘Er had een suikertaks moeten komen.’ Maar dan zeg ik, nou met deze maatregel zou het wel eens zo kunnen zijn dat we net zo ver of misschien nog wel verder komen.’

‘Als je mensen of bedrijven iets door de strot duwt, dan weet je zeker dat je geen beweging krijgt’

U bent dus geen fan van een suikertaks?

‘Met een suikertaks was er een straffer bewind geweest, maar dan hadden we niet al die partijen gehad die nu zeggen: hier gaan we voor met zijn allen. En dat prefereer ik boven een keiharde wettelijke maatregel. Dat kan namelijk ook heel contraproductief zijn. Als je mensen of bedrijven iets door de strot duwt, dan weet je zeker dat je geen beweging krijgt. Ik heb liever dat bedrijven zelf zeggen: Wij willen ook een gezonde samenleving.’

Hoe gaan ze dat voor elkaar krijgen?

‘Fabrikanten zeggen: ‘Wij gaan onze marketinginstrumenten inzetten om mensen te verleiden de gezonde keus te maken.’ Als dat lukt terwijl de frisdranken even duur blijven, vind ik dat een mooier resultaat.’

‘Overigens deinzen we, als blijkt dat de afspraken niet worden gehaald, niet terug voor een pittig gesprek en dan kan de suikertaks als instrument alsnog uit de kast worden gehaald.’

Welke maatregelen gaan het meeste effect hebben volgens u?

‘Volgens het RIVM zijn dat de harde maatregelen. Dat zijn prijs en beschikbaarheid. De prijs van een pakje sigaretten gaat naar 10 euro. Dat heeft zeker effect, vooral bij jongeren. Maar ook de beschikbaarheid vermindert: we gaan 13.000 sigarettenautomaten uitfaseren en in winkels worden pakjes uit het zicht gehaald. Dat zijn dingen die er echt toe doen.’

Vorige week werd er al een illegale sigarettenfabriek aangetroffen…

‘We gaan tegelijkertijd ook werk maken van die illegale handel. Dat doen we mondiaal. Sigarettenfabrikanten moeten track and trace op hun pakjes organiseren. Als je dan pakjes vindt zonder zo’n code, weet je meteen dat het illegaal is.’

Hoe duurder het pakje hoe winstgevender de smokkel wordt.

‘Dat is zeker zo, maar dat heeft het RIVM ook al meegenomen in de berekening van de effecten. In een land als Ierland waar de prijs per pakje vergelijkbaar is met waar wij naartoe gaan, weten ze de smokkel nu al aardig aan te pakken.’

‘Als de afspraken niet worden gehaald, kan de suikertaks alsnog uit de kast worden gehaald’

Kan een wat softere maatregel zoals de campagne om 0.0-bier populairder te maken onder studenten niet ook heel effectief zijn?

‘Zeker. Het RIVM neemt dat soort dingen nauwelijks mee in de doorrekeningen. Terwijl ik er wel heilig in geloof dat je daarop kunt sturen. Supermarkten kunnen door kidsmarketing bijvoorbeeld de keus van gezinnen gigantisch beïnvloeden. En straks hebben we een voedselkeuze logo, dat vind ik ook zo’n mooi voorbeeld waar de industrie zelf mee komt en de overheid een beslissende stem in zal hebben. We maken het daarmee de consument makkelijker om de gezonde keus te maken.’

Makkelijker maken in plaats van dwingen dus.

‘Ja, maar dat komt op de een of andere manier nauwelijks in de hele berichtgeving over dit Preventieakkoord naar voren. Als je sommige berichten op twitter of in kranten moet geloven, wordt zo’n beetje alles verboden. Dat is toch wel een heel gekke framing. Ja, we gaan de rookhokken uitfaseren, maar bij overgewicht en alcohol wordt er niks verboden. Ja, jongeren onder de 18, maar dat staat al sinds jaar en dag in de wet.’

Mensen hebben het gevoel dat ze niks meer mogen en zich overal schuldig over moeten voelen.

‘Ik krijg ook mailtjes als ‘mag ik van u nog wel seks hebben met mijn vrouw?’. Dan is mijn eerste gedachte: nee, en ik ga ook ademhalen verbieden. Terwijl het gros van de maatregelen echt draait om verleiden, voorlichting en bewustwording. Ik kan ook niet vaak genoeg zeggen: neem een glaasje, succes, maar maak het niet te gek. Hetzelfde geldt voor eten. Ik ben gek op kroketten. Maar elke dag twee kroketten, dat is niet gezond.’

Hoe voorkomt u dat mensen denken: ik neem juist nog een extra patatje?

‘Positief is dat het in elk geval leeft. Het raakt mensen, mensen worden boos. Maar die boosheid zag je ook bij andere overheidsmaatregelen. Het rookverbod in treinen, daar zijn mensen echt ontzettend woest over geweest, terwijl geen weldenkende Nederlander nu denkt: zullen we dat weer eens gaan toestaan? Nog langer geleden het voorbeeld van de autogordel. Die werd ingevoerd onder luid protest van de Nederlanders onder het motto: ik maak zelf wel uit of ik met mijn kop door de voorruit wil vliegen. Maar de cultuur is nu zo ver gedraaid dat we verbaasd opkijken als er geen piepje klinkt als je je gordel niet omdoet.’

‘Over het rookverbod in treinen zijn mensen ook woest geweest. Maar nu denkt niemand meer: zullen we dat weer toestaan’

Wat is de winst voor het bedrijfsleven van het Preventieakkoord?

‘Als werkgevers krijgen ze gezondere werknemers, minder ziekteverzuim, betere arbeidsproductiviteit. En het is een manier om maatschappelijk verantwoord te ondernemen, dat hebben veel bedrijven hoog in het vaandel staan. Wat bedrijven helpt is dat het een heel breed akkoord is. ‘Wat je ook doet, als het maar level playing field is’, hoorde ik vaak in de gesprekken. Dus als er afspraken komen voor de horeca, dan ook voor de voetbalkantine. En dat vond ik een hele legitieme wens. Ook verwacht ik dat e-health een boost gaat krijgen, daar kan zelfs een heel aparte industrie ontstaan. In Nederland hebben we al veel voorlopers op dat terrein.’

Maar er zijn ook bedrijven die zich echt zorgen moeten maken, bijvoorbeeld de tabaksspeciaalzaken.

‘Dat klopt en daar hebben we ook heel pittige gesprekken over gevoerd. Dat heeft ertoe geleid dat voor de echte tabaksspeciaalzaken een eerbiedigende werking gaat gelden. Zodat die kleine, bestaande zaken, en dat zijn vaak familiebedrijven, zolang ze blijven bestaan niet onder het reclameverbod en het uitstallingsverbod komen te vallen. Daarmee krijgen ze een voorrangspositie, want voor de gemengde zaken zoals de supermarkten en de Primera’s gelden de nieuwe, veel strengere regels als het gaat om het uitstallen voor hun spullen. Desondanks stuurden VNO-NCW en MKB-Nederland op de dag voor de ondertekening van het akkoord een brief waarin ze – laat ik het zo maar zeggen – zéér scherp aandacht vroegen voor de positie van die uitbaters.’

U snapt toch wel dat dit voor werkgevers de door de ChristenUnie zo vaak gememoreerde meloen is om door te slikken?

‘Van een VVD’er heb ik wel eens te horen gekregen dat je een meloen ook in stukjes kunt hakken en dan kunt opeten. Maar eh, ik denk dat wat we gedaan hebben een maximale handreiking is. Al zal de sector over tien jaar zeker kleiner zijn geworden.’

Met de sigarettenfabrikanten wilde u niet eens praten. Zou je als overheid niet moeten helpen om die sector de omslag te laten maken naar e-sigaretten?

‘Dat wordt in Engeland inderdaad gepromoot, maar die keus onderschrijf ik echt niet. De suggestie is dat het substantieel minder gevaarlijk is. Terwijl is aangetoond dat daar ook nicotine en giftige dampen in zitten. Dus ja, dan is het in mijn jargon: je gaat er iets minder, maar nog steeds hartstikke dood van.’

Wat is er zoal afgesproken in het Preventieakkoord over roken?

Per 2020 worden rookwaren bij supermarkten uit het zicht gehaald en per 2021 bij andere verkooppunten. Ook is reclame in en aan de voorgevel van winkels vanaf 2021 niet meer toegestaan.
De accijns op tabak wordt verhoogd tot 10 euro in 2023 met een eerste verhoging van de prijs van een pakje sigaretten met 1 euro in 2020.
Rookwaren worden vanaf 2020 verpakt in neutrale verpakkingen. Voor sigaretten geldt dit vanaf 2020. Voor sigaren en e-sigaretten zal dit in 2022 ingaan.
Rookruimten in de horeca, de (semi-)publieke sector en in openbare gebouwen worden uiterlijk juli 2022 gesloten. Sluiting van rookruimten in het bedrijfsleven is in 2023 gerealiseerd.
In 2030 is de gehele zorg rookvrij. De ambitie is dat in 2040 alle bedrijven en organisaties rookvrij zijn.

Wat is er zoal afgesproken in het Preventieakkoord over overgewicht?

Meer watertappunten op publieke plekken en in scholen. Frisdrankproducenten stoppen met verkoop suikerhoudende frisdranken op middelbare scholen.
Reclame gericht op kinderen onder de 13 jaar wordt verder ingeperkt.
Gezond aanbod in bedrijfsrestaurants bij de rijksoverheid (2021), in de catering (2022) en in ziekenhuizen (2030).
Er komen afspraken om 5 procent extra suiker uit suikerhoudende zuivelproducten te halen, bovenop bestaande afspraken. De huidige afspraak van 15 procent minder verkochte calorieën voor A-merk frisdranken, wordt verscherpt naar 25 procent in 2020 en 30 procent in 2025.

Wat is er zoal afgesproken in het Preventieakkoord over problematisch alcoholgebruik?

Vóór 2021 komen horeca en industrie met oplossingen om bereik en beïnvloeding van jongeren te beperken. Alcoholmerken kopen op sociale media geen alcoholmarketing in op profielen die jonger zijn dan 18 jaar.
Stijgende naleving van de leeftijdsgrens bij verstrekking van alcohol naar 100 procent in 2030.
De maximale korting op de reguliere prijs van alcoholhoudende producten wordt 25 procent.