Ondernemers over de uitslag van de verkiezingen: 'Een grote opluchting'

Ondernemers en ceo’s als Ab van der Touw, Jos de Blok, Marry de Gaay Fortman, Daniël Ropers, Allard Castelein, Tessa Monfrooy, Merijn Everaarts, Farid Darkaoui en Marphen Mijnals reageren voor Opinieblad Forum vandaag (artikel wordt telkens aangevuld) op de verkiezingsuitslag. ‘Nu is er ruimte voor innovatie en vernieuwing.’

 

Ab van der Touw: ‘Positieve keuze voor verandering’

‘Ik ben zeer positief over de uitslag. Ik denk dat mensen zagen dat het nu echt ergens over gaat. De keuze die het Nederlandse volk heeft gemaakt, wijst op een positieve keuze voor partijen die verandering willen. En er is een behoorlijk verlies voor de populistische partijen, in elk geval scoorden ze veel lager dan was verwacht. Vanochtend ben ik al telefonisch door mijn Franse en Duitse collega’s gefeliciteerd met dit teken van stabiliteit in Nederland. Leuk dat dat zo gepercipieerd wordt.’

Voor een nieuwe coalitie zie ik voor de formateur één erg logische weg. De VVD is de grootste partij. De PvdA is zo afgestraft dat ze er verstandig aan doet om in de oppositie te gaan zitten. CDA en D66 zijn zo gegroeid, die móeten wel in de regering. Er is dan nog een vierde partij nodig voor een meerderheid. Met linkse partijen wordt de gordiaanse knoop alleen maar ingewikkelder. ChristenUnie was een stabiele gedoogpartner. Die zal van D66 verlangen dat die hun euthanasiewetgeving opgeeft en ik geloof niet dat D66 daar zo’n halszaak van gaat maken dat ze een coalitie laat mislukken.’

‘Het nieuwe kabinet moet zich zo snel mogelijk bezig houden met het repareren van de samenhang in de EU, inclusief de mogelijkheid om de Engelsen te laten terugkeren. Daarnaast moet er volop ingezet worden op investeren in de innovatiekracht van Nederland in combinatie met verduurzaming. Wij moeten zo snel mogelijk beginnen met het verduurzamen van de gebouwde omgeving, vooral scholen, ziekenhuizen en kantoren. En laten we ervoor zorgen dat we slimme verkeersoplossingen ontwikkelen voor de Randstad zodat we daarmee net zo’n status krijgen als met waterbeheersing.’

‘En dan zeg ik: onderwijs, onderwijs, onderwijs. De babyboomers gaan binnenkort echt allemaal met pensioen. Vooral op MTS-niveau gaat dat voor problemen zorgen. Talent wordt schaars met een kleinere arbeidsbevolking. Je zult daar constant aan moeten werken. Mensen zullen er aan moeten wennen dat ze in plaats van één keer in hun leven, minstens twee keer in hun leven een grote scholingsperiode doormaken.’

 

Ab van der Touw (61) is ceo en voorzitter van de Raad van Bestuur van Siemens Nederland. Hij is tevens vice-voorzitter van VNO-NCW en voorzitter van de Raad van Toezicht van de Universiteit Leiden. Ook was hij betrokken bij het Platform Bèta Techniek en het Platform Onderwijs 2032.

Allard Castelein: ‘Land heeft nu stabiliteit nodig’

‘Als ik kijk naar hoe het beeld vlak voor de verkiezingen was, dan denk ik dat wij redelijk tevreden kunnen zijn met deze uitslag. Wel maak ik me nog steeds zorgen over hoe het politieke landschap steeds verder aan het versplinteren is. Kijkend naar de uitslag zijn er minimaal vier en misschien zelfs wel vijf partijen nodig om een coalitie te vormen. Ik was verrast over het aantal zetels GroenLinks – dat hadden er meer kunnen worden. Dat de PvdA gestraft zou worden, was vooraf duidelijk.’
‘Ik denk dat de VVD, CDA en D66 weinig moeite zullen hebben om een regeerakkoord te smeden. Maar daar moet een partij bij en het gaat lastig worden om een partner te vinden die zich volledig gaat herkennen in dat akkoord. Daarmee zal het formatieproces misschien lastig worden. Wie erbij moet? GroenLinks lijkt een optie, maar is toch wel radicaal anders dan de andere partijen. Met de ChristenUnie is er wel een erg marginale meerderheid. Uiteindelijk wordt het wellicht wel de PvdA, maar daarvoor zal er eerst water door de rivier moeten.’ 

‘Ik pleit in ieder geval voor een ruime meerderheid, want het land heeft nu stabiliteit nodig. Er moet een kabinet komen dat het vier jaar volhoudt. Dat is belangrijker dan een heel snel formatieproces. Beleid dat zigzagt of op de korte termijn gericht is, daar heeft het bedrijfsleven absoluut geen behoefte aan. Ik hoop in elk geval op veel meer investeringen in mobiliteit en bereikbaarheid van Nederland dan nu in de partijprogramma’s staan. Er moet een miljard extra naar infrastructuur, want anders staat Nederland in 2020 volledig vast. Daarnaast moet dit kabinet het klimaatakkoord van Parijs vertalen in concreet beleid voor de lange termijn. Als bedrijven weten hoe Nederland en Europa de energietransitie willen vormgeven, hebben ze houvast en kunnen ze investeren.’ 

 

Allard Castelein (58) is president-directeur van het Havenbedrijf Rotterdam. Lees ook dit Forum-artikel over Europa met hem.

Marry de Gaay Fortman: ‘Graag een groen, liberaal kabinet’

 ‘Een grote opluchting, de verkiezingsuitslag. Het land is bestuurbaar gebleven en dat is goed voor ondernemend Nederland. Met D66 en GroenLinks als grotere partijen moet er nu ruimte komen voor innovatie en vernieuwing. Op het gebied van energie en klimaat bijvoorbeeld, thema’s die opdoemen door de uitslag heen. Het vorige kabinet heeft daar niet genoeg aandacht voor gehad. Tijd voor een turbo wat mij betreft.’

‘Jesse Klaver is in staat gebleken een enorme beweging op gang te krijgen. Een opkomst van ruim 80 procent is echt heel hoog en dat is mede aan hem te danken. Hij heeft jongeren naar de stembus gekregen. Ik vind dan ook dat GroenLinks in een kabinet hoort met de drie middenpartijen. Of dat realistisch is? In grote steden zoals Amsterdam kan de VVD ook prima samenwerken met GroenLinks, dus waarom landelijk niet?’
‘Zelf heb ik op D66 gestemd. Dat is de partij die de afgelopen jaren de meeste hervormingen heeft ingebracht door bij onderhandelingen extra investeringen te eisen, zoals in onderwijs. Ik hoop dat D66 nu net zoveel daadkracht kan laten zien. Ook als het gaat om de zaak waar ik me hard voor maak, Topvrouwen.nl. En ja, ik heb op een vrouw gestemd.’
‘Naast energie en klimaat hoop ik ook dat dit kabinet aandacht heeft voor kwetsbare groepen in de samenleving, die de afgelopen jaren harde maatregelen te verduren hebben gehad zoals bezuinigingen op geestelijke gezondheidszorg. Zo’n groen, liberaal kabinet moet daar oog voor hebben. Ook voor arbeidsgehandicapten bijvoorbeeld – iedereen moet mee kunnen doen in onze maatschappij.’

 

Marry de Gaay Fortman (51) is advocaat en partner bij Houthoff Buruma in Amsterdam. Daarnaast is ze voorzitter van Stichting Topvrouwen. Lees ook dit Forum-interview met haar.

 

Marphen Mijnals: ‘Maak PVV onderdeel van coalitie’

‘Deze uitslag had ik wel verwacht. Uiteindelijk wint gematigd rechts in Nederland het van meer extreem rechts. Dat de PVV de tweede partij is geworden, verbaast me dan ook niets. Het geeft vooral aan dat er iets moet veranderen in Nederland.’

‘Zelf heb ik deze keer CDA gestemd. Als ondernemer kies ik meestal voor de VVD, maar ik ben wel redelijk gecharmeerd van Sybrand Buma. Hij is gematigd en gaat ook gematigd met geloofskwesties om. Dat is nu wel een goed geluid.’

‘Wat mij betreft moet de PVV in elk geval onderdeel uitmaken van een coalitie. Ik weet dat vrijwel iedereen die partij heeft uitgesloten, maar toch zou het goed zijn. Juist omdat de PVV een tegengeluid geeft en aanzet tot denken. Hoe mijn ‘ideale’ coalitie er dan uit zou zien? Die zou bestaan uit PVV, D66, VVD en CDA: progressief rechts en uit op verandering.’

‘Een nieuw kabinet moet meteen aan de slag met de regelgeving voor de arbeidsmarkt. Soepeler contractvormen én duidelijkheid voor bijvoorbeeld zzp’ers. Nu killt de regelgeving ondernemersgeest in plaats van die te stimuleren. Daarnaast moet er meer geïnvesteerd worden in ouderenzorg. Ik schaam me gewoon als ik zie hoe er met mensen als mijn oma van bijna 100 wordt omgegaan. We leven in een enorm onrustige tijd dus defensie moet ook echt topprioriteit zijn. Zelf ben ik drie jaar beroepsmilitair geweest, dus ik weet met wat voor verouderd materieel militairen moeten werken.’

‘Als de partijen straks aan de onderhandelingstafel zitten, is het vooral belangrijk dat ze écht naar elkaar luisteren. Goed uitzoeken waar de pijnpunten zitten en wat voor wie écht belangrijk is. Dan krijg je tenminste een stevige coalitie.’

 

Marphen Mijnals (39) is eigenaar en oprichter van KingCoffee (mobiele koffiewagens) in Amsterdam. Hij zet zich ook in als bestuurslid voor onder meer New skool rules. Vorig jaar was Mijnals finalist voor de verkiezing van The other businessman. Lees ook dit Forum-artikel met hem over de polarisatie.

Merijn Everaarts: ‘Supermooi signaal naar Europa’

 ‘Ik ben superblij dat de PVV niet de grootste partij is geworden. Daarmee hebben we niet gekozen voor populisme en dat is een supermooi signaal naar heel Europa. We hebben geleerd van de Brexit en de verkiezing van Trump. Ik woon een groot deel van de tijd in New York en heb daar ook gemerkt: het heeft mensen wakker geschud en daardoor is er ook een tegenkracht op gang gekomen.’

‘Tegelijkertijd ben ik ook teleurgesteld. Rechts heeft gewonnen in Nederland en daarmee de stem vóór kapitalisme, de consumptiemaatschappij en hebzucht. Dat is niet mijn Nederland. Ik heb zelf op de Partij voor de Dieren gestemd. Voorheen stemde ik GroenLinks, maar Marianne Thieme maakt zich consequenter hard voor ons milieu en het klimaat. Het goede nieuws is: dat dat ook nodig is, zien meer mensen in Nederland. Zowel GroenLinks als de Partij voor de Dieren hebben fors gewonnen.’

‘Als het aan mij lag zou er een progressief linkse coalitie komen met D66, GroenLinks, Partij voor de Dieren en misschien PvdA. Die hebben alleen geen meerderheid in de Tweede Kamer. Dus het zal wel uitdraaien op VVD, D66, CDA en ChristenUnie. Niet echt partijen die vooral met het milieu bezig zijn, maar dat zouden ze wel moeten doen. Elektrisch rijden stimuleren, zou prioriteit moeten krijgen en investeren in innovatie om vormen van slim vervoer te ontwikkelen waardoor er niet meer asfalt nodig is, maar we met een kleiner wagenpark toekunnen. En natuurlijk moet dit kabinet óók zorgen dat we de afspraken uit het klimaatakkoord van Parijs nakomen.’

 

Merijn Everaarts (44) is oprichter en eigenaar van Dopper. Een Haarlems bedrijf dat milieuvriendelijke waterflessen produceert. Hij is daarnaast betrokken bij een initiatief om de ontwikkeling van zelfrijdende auto’s te stimuleren (Flow). Lees ook dit portretinterview met hem.

Tessa Monfrooy: ‘Blij dat populistische geluid is ingedamd’

‘De verkiezingsuitslag valt me mee. Ik ben blij dat het populistische geluid is ingedamd, alhoewel het niet weg is: de PVV is nog steeds de tweede partij. In de campagne is de strijd tussen de VVD en de PVV niet van de grond gekomen. Met de Turkije-affaire heeft Mark Rutte goed leiderschap getoond. De VVD heeft het ook helemaal niet slecht gedaan de afgelopen vier jaar.’

‘Ik heb zelf D66 gestemd. Die partij is ook goed voor ondernemers, legt het accent op positivisme en hoop, en besteedt ook aandacht aan het klimaat. De meest logische coalitie is VVD, D66, CDA en als het lukt GroenLinks erbij. Die partij moet beloond worden voor het verkiezingsresultaat, en is goed voor het milieu. Tijdens de formatie moet er volgens mij vooral naar de positieve kanten worden gekeken, naar wat de partijen bindt. Stuur op vertrouwen en blijf weg van populisme.’

‘Het nieuwe kabinet moet ervoor zorgen dat werken loont, voor werknemers en voor ondernemers. Ik denk dan vooral aan het verkleinen van de wig, het verschil tussen wat een werkgever aan loonkosten betaalt en de werknemer uiteindelijk krijgt. Dat is lastig uit te leggen aan werknemers, merken wij als klein bedrijf bij het aannemen van de eerste werknemers. En als de lasten op arbeid omlaag gaan, mogen de milieulasten omhoog. Het kan niet anders, als je naar de toekomst van de wereld kijkt.’

 

Tessa Monfrooy (27) is eigenaar van Dorstlust, groothandel in ‘alternatieve’ dranken in Amsterdam. Lees ook dit Forum-artikel over haar.

Farid Darkaoui: ‘Investeer nu vooral in verbinding’

 ‘Wat heel positief aan de uitslag is, is het symbolische karakter van het feit dat de PVV niet de grootste partij geworden is. Aan de andere kant: iedereen zegt nu wel dat het populisme is ingedamd, maar ik betwijfel of dat ook echt zo is. In feite is het populisme juist verder verspreid doordat VVD en CDA het hebben overgenomen.’

‘Maar ondanks dat ben ik blij met de uitslag. Omdat GroenLinks en D66 de echte winnaars zijn van deze verkiezingen. Dat zijn partijen met een ondubbelzinnig verbindende boodschap en hun zetelaantal is enorm gegroeid.’

‘Het zou goed zijn als er nu een coalitie komt van VVD, D66, CDA aangevuld met GroenLinks. Dat wordt lastig aangezien de standpunten van de VVD en GroenLinks nogal uit elkaar liggen. GroenLinks zal ook bang zijn de doodskus van de VVD te krijgen, die de PvdA nu heeft ontvangen. Maar voor Nederland zou het goed zijn. Nederland is nu zo gepolariseerd. D66 en GroenLinks zijn juist de partijen die zullen investeren in verbinding. En in duurzaamheid. Dat is echt hard nodig.’

‘Zo’n coalitie is ook in staat om de arbeidsmarkt te versoepelen door ook rekening te houden met de belangen van werkgevers. Natuurlijk bieden ondernemers hun mensen het liefst een vast contract. Maar de prijs daarvoor is nu te hoog.’

‘Waar ik niemand over hoor: de uitslag is eigenlijk ook een stem vóór Europa. Er is geen draagvlak meer voor een Nexit en dat is goed. We hebben de Europese Unie hard nodig. Alleen overleven we het niet.’

 

Farid Darkaoui (42) is directeur van het Rotterdamse Zaken Expert. Een – zoals hij het zelf noemt – grensverleggend bureau voor stedelijke economie en ondernemerschap. Daarnaast is hij commissaris bij Woonstad Rotterdam en Hogeschool InHolland. Ook is hij voorzitter van de Rotterdamse ondernemersfederatie PRIO.

Jos de Blok: ‘Jeugd moet oplossingen brengen’

 ‘Het valt me mee dat de PVV niet de grootste is geworden. Maar het valt me tegen dat we meer richting midden en rechts gaan. De balans valt wat weg. Toegespitst op de zorg denk ik dat we eerder meer dan minder marktwerking krijgen, terwijl er een langetermijnvisie op structurele veranderingen nodig is. De zorg moet worden verplaatst van het ziekenhuis naar thuis, naar de wijk waar mensen wonen. Het systeem van verpleeghuizen is aan vernieuwing toe. Dat kun je niet aan de markt overlaten.’

‘Dit keer heb ik GroenLinks gestemd. Normaal stem ik SP. De jeugd moet de oplossingen brengen. Bij GroenLinks zie ik jong elan en het openstaan voor anderen. Jongeren combineren visie met pragmatisme, en zijn meer gericht op samenwerking. Ik vond de verkiezingscampagnes ook te weinig op inhoud en te veel op angst voor elkaar gericht. Volgens mij bereik je de kiezers meer met een inspirerende toekomstvisie.’

‘Ik hoop dat het mogelijk is GroenLinks bij een coalitie van VVD, CDA en D66 te betrekken. Op het punt van de zorg zie ik dan nog wel mogelijkheden bij D66 en GroenLinks. Ook is het milieu daarbij gebaat. Zorg en milieu zijn toch wel de zaken waar ik sterk aan hecht.’

‘De formatie moet niet weer een kaartspel worden, waarbij belangen worden uitgeruild tussen de partijen. Ga nu eerst eens een langetermijnvisie ontwikkelen. Op bijvoorbeeld de zorg en energie. Daarna kun je de bijzaken nog altijd onderling verdelen.’

 

Jos de Blok (56) is directeur van de landelijke thuiszorgorganisatie Buurtzorg, gevestigd in Almelo. Lees ook dit Forum-interview met hem.

Daniël Ropers: ‘Zoeken naar een stabiele coalitie’

 ‘Ik ben opgelucht en zelfs een beetje enthousiast. Op kantoor is ook veel over de verkiezingen gepraat en veel collega’s maakten zich zorgen. Maar één of twee voorspelden dat de kiezer er zelf ook wel klaar mee is om als instrument gebruikt te worden. Ik geloofde dat niet, daarom werd ik vanochtend opgelucht wakker.’

‘Het interessante is dat er geen duidelijke concentratie is. Wel zijn er veel middenpartijen met een behoorlijk aantal zetels, die qua grootte dicht bij elkaar liggen. De gevreesde situatie met een coalitie van veel partijen is niet nodig. De kiezer heeft gesproken, nu kan de jacht naar de kiezer stoppen en moeten de gesprekken inhoudelijk worden. Tegen een formateur zou ik zeggen dat hij moet zoeken naar een stabiele coalitie die de rit uit kan zitten.’

‘De digitalisering van de maatschappij met de enorme hoeveelheid kansen voor burgers, bedrijven, en de overheid zelf, en met – natuurlijk – ook een aantal risico’s, is hét onderwerp van deze tijd. Dat vraagt om interesse, en begrip, en vervolgens beleid. Dit kwam de vorige regeringsperiode tekort, en ontbrak ook in de verkiezingsprogramma’s. Wat mij in de praktijk van de afgelopen jaren trouwens opvalt, is dat meningen over digitaliseringsthema’s vrijwel niet met de partijpolitieke kleur te maken hebben, maar vooral met de interesse voor en kennis van dit voor de maatschappij cruciale domein bij onze ambtenaren, volksvertegenwoordigers, en de regering.’

‘Burgers en bedrijven hebben belang bij continuïteit. De formateur moet een groep partijen bij elkaar brengen die gestoeld zijn op de gedachte dat de wereld verandert en dat we daar mee om moeten gaan. Onderwijs is dan echt, echt, echt cruciaal. En natuurlijk duurzaamheid. Een bedrijf als het onze, dat nog zoveel beloftes voor de toekomst kan en wil waarmaken, heeft niets aan een steeds verder uitgeholde maatschappij waar de laatste het licht uit doet.’

 

Daniël Ropers (44) is ceo van webwinkel Bol.com. Van 2010 tot 2014 was hij ook commissaris bij de Telegraaf Media Groep. Hij werd in september door brancheorganisatie Nederland ICT uitgeroepen tot ict-persoonlijkheid van het jaar. Lees ook dit Forum-interview met hem.