Ondernemen in 'controversieel' Rusland: kan dat eigenlijk nog wel?

De verhoudingen tussen Nederland en Rusland zijn er de laatste jaren – zeker na de aanslag op vlucht MH17 – bepaald niet op vooruit gegaan. Nu lopen de spanningen op door de Russische dreiging richting Oekraïne. Wat betekent dat voor Nederlandse bedrijven? 

Een vriendelijke nazomerzon schijnt over de fraaie Pjatnitskajastraat in het centrum van Moskou. De hoofdstedelijke bewoners flaneren en voor het Italiaanse restaurant Villa del Pasta staan jonge Moskovieten elektronische sigaretten te roken. Een bediende probeert voorbijgangers over te halen binnen neer strijken, of op het terras, voor de zakenlunch (‘bizniz-lantsj’). Moskou is inmiddels een hippe stad, voorzien van alle comfort. Het beeld van Rusland is in het Westen veelal vertekend, vindt Peter Turel (62), een veteraan van het Nederlandse zakenleven in Rusland. ‘Vaak kennen mensen alleen de uitwassen’, zegt de ondernemer, prikkend in een salade. ‘Maar Russen kijken daar heel anders tegenaan, worden er niet warm of koud van. Het hoort bij dit land.’

 

‘De gewone man merkt weinig van corruptie’

 

Turel voltooide ruim 30 jaar geleden zijn studie Ruslandkunde aan de UvA en hij besloot zijn geluk te beproeven in het geïmplodeerde Sovjetrijk. Twee jaar later werd hij ondernemer en eigenaar van het reisbureau Russia Travel, met zo’n 100 mensen in dienst met vestigingen in onder andere Moskou, Sint-Petersburg, Kiev en Riga. In 2011 werd hij agent in Rusland voor de Nederlandse kassenbouwer Certhon. Een slimme stap. ‘Achteraf gezien heb ik dat goed ingeschat. Want het was natuurlijk belachelijk dat Rusland tomaten importeerde uit Nederland, die daar worden gekweekt op gas van staatsbedrijf Gazprom. Allemaal extra kosten aan transport en importbelastingen.’ Het was, zo stelt Turel, voor president Vladimir Poetin bovendien onverteerbaar dat hij zijn volk niet zou kunnen voeden en dus schakelde Rusland massaal over op kassenbouw. In 2014 kreeg die ontwikkeling een extra impuls door de boycot van voedselproducten uit de Europese Unie: een maatregel tegen de door Brussel ingestelde sancties vanwege Ruslands agressieve bemoeienis met de oorlog in Oost-Oekraïne en het neerschieten van MH17. 

 

In de bijna 30 jaar dat de zakenman in Rusland woont, heeft hij veel voortuitgang gezien. ‘Inmiddels zijn er minder problemen met corruptie. Op lager niveau is het verdwenen, op hoger niveau is het er nog wel.’ Maar de gewone man merkt daar weinig van, zegt Turel. ‘De middenklasse heeft het veel beter gekregen, gaat een weekje naar Egypte of Turkije. Dat was 30 jaar geleden ondenkbaar. Ik snap wel dat 60 procent nog op Poetin stemt.’

 

Ondernemen in Rusland met minder vrijheid

Daar staat tegenover dat de democratie, vrijheid van meningsuiting en de onafhankelijke pers steeds verder onder druk komen te staan. Met name het laatste jaar, in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van afgelopen september werden oppositieleden gearresteerd, gevangen gezet of het land uitgejaagd. VTimes, een door de Nederlandse media-ondernemer Derk Sauer opgezette nieuwssite die nog maar acht maanden in de lucht was, zag zich om die reden genoodzaakt de handdoek in de ring te gooien. En ook economisch gezien zit het Rusland al 7 jaar niet mee. De westerse sancties beginnen te knellen, iets wat zelfs president Poetin vorig jaar impliciet toegaf. De groei is jaarlijks een bescheiden 2 tot 3 procent, maar volgens onheilsprofeet Aleksej Koedrin, voorzitter van de Russische Rekenkamer, moet Rusland een groei van minimaal 7 of 8 procent hebben, wil het er bovenop komen.

 

Daar komt bij dat de sancties het buitenlandse investeringsklimaat hebben verzwakt. Er hangt een donkere wolk boven Rusland, die ondernemers afschrikt zaken te gaan doen. Veel bedrijven zijn al vertrokken en er is een kapitaalvlucht van tientallen miljarden op gang gekomen. Ronduit een schokgolf in het Russische zakenwezen veroorzaakte de affaire met de Amerikaanse grootinvesteerder Michael Calvey van Baring Vostok. Calvey, al sinds 1993 in Rusland actief, werd in 2019 gearresteerd wegens een conflict met een zakenpartner. Die had goede contacten bij de Russische geheime dienst FSB en probeerde het geschil op te lossen door er een strafzaak van te maken – iets wat geregeld voorkomt in Rusland. Vriend en vijand waren het erover eens dat Calvey en Baring Vostok een schoolvoorbeeld van transparantie en eerlijkheid in de Russische zakenwereld hadden moeten zijn en dat het conflict had moeten worden opgelost bij de burgelijke rechter. Zelfs zakenombudsman Boris Titov schreef in een brief aan Poetin dat de onverkwikkelijke aangelegenheid rond Calvey het investeringsklimaat verdere schade kon toebrengen. Tevergeefs, de Amerikaan werd in augustus veroordeeld tot zes jaar voorwaardelijk wegens verduistering, een aanklacht die hij tot op heden ontkent.

 

‘Rusland exporteert tegenwoordig meer graan dan wapens’

 

Maar niet alleen het zakenleven worstelt. Ook de gewone burger voelt de malaise in zijn portmonnee: de koopkracht daalt al 7 jaar. Het afgelopen jaar zijn alledaagse producten als grutten (waar Russen dol op zijn), macaroni, bloem en zonnebloemolie flink gestegen. De regering riep de supermarktketens op hun prijsbeleid te matigen, maar zonder veel succes. Peter Turel constateert evenwel een tegenstelling. ‘Paradoxaal genoeg zie ik het aantal auto’s in Moskou en het huizenbezit alleen maar stijgen’, vertelt hij. ‘Ook in infrastructuur van de regio’s investeert de overheid veel: wegen, luchthavens, treinstations. Tegenwoordig heb je prima snelwegen tot helemaal aan de Kaukasus.’ Daarnaast hebben de westerse sancties de landbouw van Rusland alleen maar goed gedaan. Turel: ‘Chapeau voor Poetin, wat dat betreft. Niet alleen de groentesector, maar ook die van vlees en graan hebben zich stormachtig ontwikkeld de laatste jaren. Rusland exporteert tegenwoordig meer graan dan wapens.’

 

Rusland als schurkenstaat: terecht?

Niettemin ziet Nederland Rusland nog vooral als een schurkenstaat en daar heeft het het ook zelf wel naar gemaakt, vindt Turel. De lijst met verwijten die je Rusland kunt maken, is schier oneindig: de annexatie van de Krim, de oorlog in Oost-Oekraïne, het neerschieten van MH17, de dopingaffaires op de Olympische Spelen, de vergiftiging van vader en dochter Skripalj in Engeland, de vergiftiging van opositieleider Aleksej Navalny en de laatste stembusgang voor de Doema, die volgens sommige statistici weleens de meest frauduleuze zou kunnen zijn geweest in de Russische geschiedenis. Deze affaires houden de (economische) ontwikkeling wel tegen.

 

En als de Russische overheid wat te verwijten valt, dan is het gebrek aan steun voor het mkb, vindt Turel. ‘De schoonheidssalon van mijn vrouw, bijvoorbeeld. Dat soort bedrijven is de ruggengraat van de economie. Die moet je stimuleren. Maar zij krijgen nul hulp. En Gazprom, zo corrupt als wat, krijgt alles.’

 

Ook jurist Lodewijk Schlingemann (59) woont en werkt al lang in Rusland, vanaf 1998. Volgens hem is in de bijna 25 jaar dat hij in Rusland werkt de wetgeving in alle opzichten veranderd. ‘Er zijn meer regels gekomen. Ze zijn ook meer gestroomlijnd en geautomatiseerd. Alle regels zijn op websites te vinden. Maar er zijn ook minpunten. Zo hebben meer instanties de bevoegdheid gekregen geld van bedrijven te innen. En het lijkt erop dat de overheid op die manier middelen wil genereren, om de economische tegenspoed te compenseren.’

 

Zo ziet Schlingemann een nieuwe vorm van corruptie ontstaan. ‘In Rusland beheert de Belastingdienst het handelsregister en niet de Kamer van Koophandel. Als de Belastingdienst niets denkt te kunnen verdienen aan een bedrijf, weigert deze het botweg te registreren.’ Vervolgens richten gehaaide ex-medewerkers van die dienst een eigen bedrijfje op waarmee ze de registratie wél kunnen volbrengen. Ze hebben immers nog de kennis en – net zo belangrijk – de contacten binnen de Belastingdienst. De registratie is een van de bezigheden van zijn bedrijf Juralink, dat volgens Schlingemann door bovengenoemde praktijken al een aantal klanten heeft verloren. ‘En die vorm van corruptie groeit nog steeds.’ Over de internationale sancties heeft Schlingemann een dubbel gevoel. Ze hebben het investeringsklimaat in de Russische economie flink aangetast.

 

‘Toch is het hier goed zaken doen’

 

Maar tegelijkertijd noemt hij de strafmaatregelen een ‘geschenk uit de hemel’ voor de Russen. ‘De productenboycot heeft Russische bedrijven gedwongen meer en beter te produceren. Moskou slaat daarmee twee vliegen in één klap: het Westen wordt een hak gezet en de eigen productie krijgt noodgedwongen een boost.’ Alles bij elkaar, denken zowel Schlingemann als Turel dat ondernemen in Rusland nog steeds loont. ‘Het is hier goed zaken doen. Omdat Rusland op termijn de buitenlandse import wil vervangen door eigen producten, zijn er volop kansen voor bijvoorbeeld Nederlandse fruittelers en bedrijven die agrarische apparatuur of kassen leveren’, zegt Schlingemann. ‘Bovendien zit er gewoon nog enorm veel geld in dit land.’

 

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.