Jonathan Holslag: ‘We moeten bereid zijn om meer te delen met Afrika’

Politicoloog Jonathan Holslag schuwt de grote woorden niet. Als Fort Europa zich af wil sluiten van Afrika, is dat een ‘suïcidale’ keuze. Beter dan proberen de migratiestroom tegen te houden, is Afrika helpen zich te ontwikkelen, zegt hij. ‘Anders doen de Chinezen het wel.’

Europa is té afhankelijk van andere industriemachten, zoals China en Rusland. Dat is duidelijk volgens de Belgische politicoloog Jonathan Holslag. Het continent moet weer z’n eigen industrie opbouwen. En daarvoor meer zaken gaan doen met Afrika. Daar zijn de goedkope arbeidskrachten en grondstoffen te krijgen die we nodig hebben om weer meer eigen economische macht te ontwikkelen. ‘Maar dat vraagt om ondernemen op basis van gelijkheid’, zegt Holslag. Het koloniale verleden speelt Europa daarbij wel parten; China heeft daar geen last van in Afrika. Bijkomend voordeel van ondernemen in Afrika is volgens de politicoloog dat de economische groei van het continent mee kan helpen de grote stromen migranten in te dammen die nu dagelijks onze kant opkomen.

Wie is Jonathan Holslag?Jonathan Holslag (43) volgde in eerste instantie een opleiding tot onderofficier in België. Daarna switchte hij naar geschiedenis, aardrijkskunde en Nederlands. Hij gaf twee jaar les op een middelbare school en pikte daarna de studie weer op: politieke wetenschappen en internationale betrekkingen aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB), en defensie en geopolitiek aan de Koninklijke Militaire School aldaar. In 2011 promoveerde hij op het onderwerp economische en militaire macht van China. In 2015 werd hij docent internationale politiek aan de VUB. Zijn werkterrein omvat Azië, Afrika en Europa.

Geopolitieke bril

Holslag staat bekend om de geopolitieke bril waarmee hij naar de wereld kijkt. Hij kijkt naar Europa, China, de Verenigde Staten en Afrika, naar oorlog, economie en klimaat. En wat daar de gevolgen van zijn voor iedereen, ook het bedrijfsleven. In een eerder interview noemde hij China cruciaal voor Europa, en Afrika existentieel. Dat klinkt mooi, maar wat bedoelde hij daar precies mee? ‘Het economisch belang van China voor Europa is groot. Denk alleen maar aan het Chinese monopolie op grondstoffen. Het belang van Afrika is van een andere aard: de Afrikaanse bevolking explodeert. Als we geen banen voor de Afrikanen in Afrika zelf vinden, komen ze naar Europa. Die migratiestroom legt meer gewicht op Europa dan China.’ Met alle gevolgen van dien: de opvangproblematiek die we nu al kennen, maar dan nog groter, en extra druk op de woningmarkt.

‘Als we geen banen voor de Afrikanen in Afrika zelf vinden, komen ze naar Europa’

Afrika verdient dus onze aandacht, maar het continent is volgens Holslag ‘uit ons zicht geraakt in de tijd dat we comfortabel als kar aan de Chinese economische locomotief hebben gehangen’. Hij erkent dat Europa nog steeds de voornaamste handelspartner is van Afrika, én de grootste donor in termen van ontwikkelingshulp. Maar de positie van Europa in Afrika verslechtert, omdat Europa zich langzaam terugtrekt, en China, maar ook het Midden-Oosten en landen als Turkije, in het gat springen. Blijkbaar doen die landen, met China voorop, het beter dan Europa. En dat heeft onder meer met het koloniale verleden te maken. In Afrika zijn ze niet vergeten dat de Europese landen als kolonisators op het continent hebben huisgehouden. Holslag: ‘China doet nu eigenlijk wat wij vroeger hebben gedaan, op een iets menselijker manier, met minder uitbuiting. Zij bouwen nu de spoorwegen en havens die wij in de koloniale tijd in Afrika aanlegden. Het is copy paste. Alleen kunnen wij dat natuurlijk niet weer doen.’

Geen dam tegen migratiestroom

Wat kunnen we dan wél doen als het over Afrika gaat? Hij noemt in de eerste plaats eerlijk zijn. ‘De politiek moet duidelijk maken aan de Europese burger dat we geen dam op kunnen werpen tegen de migratiestroom. Fort Europa is een naïef waanbeeld. Wie gaat dat fort verdedigen? We hebben zelf niet de ‘manschappen’, en huren Noord-Afrikaanse landen voor een habbekrats in om de uitsmijter te spelen. Ondertussen worden de Afrikanen bozer en bozer. Dat leidt tot antiwesterse radicalisering en mogelijk aanslagen. Dus nee, jezelf isoleren staat gelijk aan zelfmoord. Wat dan wel? De Europese Unie zélf verstevigen. We hebben economische macht nodig. Ik doel dan op het weer opbouwen van de Europese industrie, zodat we minder afhankelijk worden van andere industriemachten. Daarvoor zijn goedkope arbeidskrachten en grondstoffen nodig. Dus moeten we terug naar Afrika en doen wat de Chinezen doen: mijnen ontwikkelen, infrastructuur bouwen.’

Maar wacht even: we hebben toch net vastgesteld dat Europa dat als oud-kolonisator niet meer kan doen? ‘Daarom moeten we nadenken over wat we Afrika in ruil kunnen bieden. Zeg maar een beter – en duurzamer – zakenvoorstel dan de Chinezen doen. Wij kunnen in Afrika voor banen zorgen. We kunnen helpen het beroepsonderwijs in Afrika te ontwikkelen, en de mensen daar op te leiden voor die banen. Dat zou je neokolonialisme kunnen noemen, maar so be it. In Afrika staan ze te springen om economische samenwerking. In het begin zal die niet evenwichtig zijn, maar dat was ook niet zo toen we veertig jaar geleden met China gingen samenwerken.’

Waar het volgens Holslag op neerkomt: we moeten als Europa en Nederland bereid zijn om meer te delen met Afrika, meer te streven naar een gelijkwaardig partnerschap. In termen van geld, maar ook kennis. En dat streven geldt ook voor Nederlandse bedrijven. De landbouw­sector kan Afrikaanse boeren bijvoorbeeld helpen om hun gewassen beter te beschermen tegen de klimaatverandering.

‘Ondernemers hebben zich in slaap laten sussen door de globalisering’

Als hij Nederlandse ondernemers hierover spreekt, krijgt hij te horen: ja, er zijn kansen in Afrika, maar ook veel rechtsonzekerheid en risico’s. Zijn reactie: ‘Ondernemen ís risico nemen. En risico’s zijn er overal. Wat denk je dat Trump gaat doen als hij de verkiezingen wint? Dan komt hij waarschijnlijk ook met maatregelen waar Nederlandse bedrijven niet blij van worden.’ Holslag vindt dat ondernemers zich in slaap hebben laten sussen door de globalisering. De avonturiers die moeilijke markten openbreken, komen volgens hem tegenwoordig uit China. ‘Bestuurders in de Europese bestuurskamers zijn bang van hun eigen schaduw geworden, ingegeven door overheidsregels op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen, en een kritische publieke opinie.’

Ondernemers moeten wakker worden en (weer) oog krijgen voor wat er in de wereld gaande is, betoogt hij. En de overheid kan de helpende hand bieden om investeren in Afrika aantrekkelijker te maken. De rechtszekerheid voor ondernemers kan bijvoorbeeld worden verbeterd via verdragen en handelsakkoorden. De financiële risico’s van bedrijven kunnen worden gedeeld met Europese investeringsfondsen en exportkredietagentschappen.

Vraag is wel of Afrika ontvankelijk is voor ons. Of denken ze: daar heb je ze weer, die oude kolonisators met het vingertje van de dominee. Het wantrouwen zit diep, erkent Holslag. ‘Het herstel van vertrouwen moet je beetje bij beetje opbouwen. En geen loze beloftes doen. Twee achtereenvolgende Europese Commissies hebben een soort Marshallplan voor Afrika beloofd, en twee keer is dat niet gelukt. Europa doet vaak stoer en dapper op papier, maar voegt uiteindelijk de daad niet bij het woord. Dan zijn de lidstaten toch weer verdeeld. Zo hebben we onze industrie laten schieten aan de Chinezen. Die zijn grondstoffen gaan zoeken in Afrika. Met het geld dat ze verdienden aan de handel met Europa heeft China wegen en havens in Afrika aangelegd. Dus welbeschouwd hebben wij China het mandaat gegeven om onze positie in Afrika te ondergraven. We hebben het volledig aan onszelf te wijten.’

Kwart over twaalf

Oké, dat is duidelijk. Stel dat het lukt om het tij te keren en Afrika te helpen om zich economisch te ontwikkelen, betekent dat dan ook dat de migratiestroom kan worden ingetoomd? ‘Op korte termijn niet’, zegt Holslag. ‘Het is al kwart over twaalf. Maar we gaan erger voorkomen.’ Het is zelfs mogelijk dat meer welvaart in Afrika kan leiden tot meer migratie. Mensen hebben immers ook meer geld om de overtocht te betalen. Holslag: ‘Het klinkt misschien cynisch, maar als dat gebeurt, heb ik liever een half miljoen middenklasse-Afrikanen hier dan een half miljoen ongeschoolden.’ Maar hopelijk ontstaat er een middenklasse in Afrika die kiest voor een toekomst daar in plaats van in ‘stagnerend’ Europa. Alleen ziet hij daar nu nog weinig reden voor. ‘Alle alarmlichten staan momenteel keihard op rood voor Afrika.’ Dus eens te meer reden om er samen met Afrika voor te zorgen dat het licht weer op groen gaat.

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.