Het drama van de verstarde vakbond (hoe verder met de cao?)

Wat moeten we nog met de cao? Hechten werknemers er nog aan en passen de voorwaarden nog wel bij de dagelijkse praktijk? De horeca, de bouw en de technologische industrie hebben grote moeite om afspraken rond te krijgen. Koppen tegen elkaar werkt niet langer, het gevecht loopt vast. Tijd voor een nieuwe start?
One size does not fit all

Cao’s zijn van oudsher afgesloten per bedrijfstak. Niet het werk dat je doet is bepalend, maar de sector waarin je werkt. Dat was vroeger lekker overzichtelijk. Wie werkte bij een bouwbedrijf kwam onder de bouw-cao, wie op kantoor werkte viel onder de diensten-cao. Dat is gaan knellen omdat werkzaamheden zich steeds minder van sectorgrenzen hebben aangetrokken.
Onderzoeksbureau Panteia concludeerde dit jaar in een onderzoek naar de metalektro-branche, dat ‘door toegenomen globalisering, internationale concurrentie en technologische innovatie de variëteit alleen maar is toegenomen. Naast meer traditionele maakbedrijven zijn er pure dienstverleners ontstaan, richten sommige bedrijven zich meer op r&d en neemt het aantal hightech bedrijven toe. Daar komt nog bij dat de schommelingen in de economie niet voor alle bedrijven dezelfde gevolgen hebben. Zo heeft een recessie veel eerder effect op de machine-industrie dan op de fabrikanten van eindproducten.’ Voor een dienstverlener of een r&d-bedrijf in de bouw is het raar om dezelfde arbeidsvoorwaarden toe te moeten passen als een aannemersbedrijf.

 

Vakbeweging in een spagaat?‘Er is geen plicht tot consensus’, zei CNV-voorzitter Maurice Limmen begin dit jaar strijdlustig in Forum. Waar zijn voorganger het vaak had over zijn ‘voorban’ (de werknemers die geen vakbondslid zijn, maar dat wel zouden moeten zijn), zette Limmen zich neer als vertegenwoordiger van de gevestigde orde. En daar ligt een beetje het probleem bij de cao-onderhandelingen in sectoren als de bouw, de horeca en de technologische industrie. De vervelende boodschap is voor de oudere werknemer en de goede voor de jongere. En juist de oudere werknemer is vakbondslid.

 

Een kerstboom moet tussendoor ook eens afgetuigd
Arbeidsvoorwaarden zijn verworven rechten. Maar die zijn soms wel eens vastgelegd in onvergelijkbare tijden, zegt Joba van de Berg, directeur Sociale Zaken van Bouwend Nederland. ‘Werkgevers hebben wel eens gedacht: ‘Zo’n uitgebreide regeling kost wat, maar alle concurrenten om mij heen moeten hetzelfde betalen, dus ik heb er niet veel last van.’ Met de toename van klussenbussen en buitenlandse bedrijven, werkt het niet meer zo.’ Op loon hoeft niet geconcurreerd te worden, benadrukt Van den Berg, dat gaan Nederlandse bedrijven verliezen van Oost-Europeanen, wel op flexibiliteit en loonkosten. Er moet van de grond af aan gekeken worden naar de arbeidsomstandigheden. Begin met de wettelijke regelingen en kijk hoe je die zo kunt aanvullen zodat je even vooruit kunt. FME-voorzitter Ineke Dezentjé Hamming: ‘Toenemende internationale concurrentie en snelle technologische veranderingen vragen om een groot aanpassingsvermogen. Het groeiperspectief van de technologische industrie kan alleen behouden blijven als we collectieve afspraken kunnen maken met ruimte voor maatwerk.’

 

Werknemers kunnen heel goed zelf keuzes maken

De basis van de cao’s ligt in de tijd dat de man kostwinner was, van 9 tot 5 werd gewerkt en de vrouw thuis voor eten en de kinderen zorgde. De vakbond zorgde ervoor dat de – niet altijd hoog opgeleide – arbeiders werden vertegenwoordigd. De groepen waren gescheiden en tegen de baas werd gepraat met de pet in de hand. Die tijd is voorbij in de meeste bedrijven en vooral daarbuiten. Vrouwen werken, mannen zorgen meer voor de kinderen en ze zijn best in staat om zelf te bedenken hoe ze hun arbeidstijd het liefst willen indelen. Wat zou er op tegen zijn als een werknemer aangeeft dat hij liever op zaterdag werkt om woensdag zijn papa- of mamadag te hebben? Moet die zaterdag dan per se, zoals nu in veel cao’s staat, als extra dure overwerkdag worden betaald? En moet je nog wel iedere werknemer aanslaan voor de seniorendagen in de sector? Nederland vergrijst en ontgroent, steeds minder jongeren betalen voor de voorzieningen van ouderen. Misschien willen werknemers individueel beschikken over hun eigen gespaarde geld om daar een seniorendag voor te nemen of een cursus te volgen waardoor ze hogerop kunnen? Dergelijke aanpassingen zouden bedrijven flexibeler maken, loonkosten in de hand houden en aansluiten bij de wensen van werknemers.

 

Maar er moet wel een raamwerk blijven
Nou, als je geen overeenstemming kunt bereiken, doe je het toch gewoon zonder. Geen cao, dat moet wel de hemel op aarde zijn voor werkgevers. Niet dus. In de horeca geldt sinds april geen cao meer. In een sector die wordt bevolkt door kleine bedrijfjes, deeltijdwerkers en onregelmatigheid is toch behoefte aan houvast, want Koninklijke Horeca Nederland heeft uit armoe maar een model Arbeidsvoorwaardenreglement opgesteld dat de wettelijke regels volgt. De bouwsector heeft een verlopen cao al twee keer met een jaar verlengd omdat onderhandelingen met de vakbonden op niets uitliepen. Deze week is het overleg opnieuw begonnen. ‘Werkgevers zijn behoorlijk gehecht aan het principe van een cao’, zegt Joba van de Berg directeur Sociale Zaken van Bouwend Nederland. ‘Het zorgt voor een gelijk speelveld. Veel ondernemers ervaren dat veld nu als een cactusveld, dáárom proberen ze andere oplossingen te vinden. Maar een cao ontzorgt, je wilt echt niet met iedere werknemer apart om tafel.’