Het 100.000-banenplan een jaar later: ‘Zo druipen werkgevers af’

Vol goede moed zijn werkgevers aan de slag gegaan met het creëren van banen voor arbeidsgehandicapten. Maar 1 jaar na invoering van de Participatiewet lopen ze hopeloos vast. Wanneer maakt Jetta Klijnsma een einde aan de bureaucratie?

 

Aan de 24-jarige Tobby Duinker merk je eigenlijk niets. Maar heel soms, als een klus te ingewikkeld wordt of een klant te ongeduldig is, dan moet Duinker even naar buiten. Afkoelen, omdat zijn metertje in het rood gaat. De junior systeem engineer heeft een autistische beperking en werkt nu zo’n twee jaar bij ict-bedrijf Uno in Rijswijk. Werkgever Remco Onderwater is hartstikke blij met Duinker, die hij al voor de invoering van de Participatiewet aannam. Een verrijking voor zijn bedrijf, want Duinker is veel meer gefocust op zijn werk dan de ‘normale’ werknemers. Die zijn trouwens ook niet zo normaal hoor, verzekert Onderwater. ‘Het blijven ict’ers.’ Waar de ondernemer wel van baalt, is dat hij Duinker niet net als zijn andere medewerkers een prestatietoeslag kan geven. Mag niet van het UWV, waar hij naar eigen zeggen het liefst zo min mogelijk contact mee heeft. Onderwater nam Duinker dan ook aan via een commercieel matchingbureau, want het UWV kon hem niet aan een geschikte medewerker met een arbeidshandicap helpen, vertelt de ondernemer. ‘Mijn ervaring is dat het UWV geen enkel idee heeft wie er wel en niet binnen jouw bedrijf past,’ zegt Onderwater. ‘Dat vind ik raar voor een instantie die dit als taak heeft.’

 

Slechte ervaringen
Kamerlid Carola Schouten (ChristenUnie) kwam het verhaal van Onderwater tegen bij meerdere werkgevers. ‘Ondernemers willen graag zélf beoordelen wie er in hun bedrijf past’, zegt Schouten. ‘Zo gaat het namelijk ook bij het aannemen van gewone werknemers. Het UWV kan niet zo precies als de werkgever beoordelen wie er binnen een bedrijf past .’ Schouten is bang dat ondernemers bij slechte ervaringen uiteindelijk teleurgesteld afdruipen. ‘Dat zou ik vreselijk vinden. Deze wet valt of staat bij enthousiasme bij alle partijen, maar dan moet er wel een einde worden gemaakt aan de enorme bureaucratie.’

Dat terwijl de gedachte uit de Participatiewet een positieve is. Iedereen die kan werken, moet die kans krijgen. Ook ondernemers gaan daar de komende jaren mee aan de slag. In het Sociaal Akkoord is namelijk afgesproken dat werkgevers met meer dan 25 werknemers tussen nu en 2026 honderdduizend banen voor arbeidsgehandicapten maken of reserveren. Mensen die vroeger een Wajong- of een WSW-indicatie zouden krijgen, moeten volgens de Participatiewet aan de slag bij gewone werkgevers. Ook de huidige groep Wajongers en mensen op de wachtlijst voor de sociale werkvoorziening gaan de komende tijd herkeurd worden en een plek vinden in het bedrijfsleven of bij de overheid.

 

In de bak van het UWV? No way
Op papier klinkt het goed. Want daarmee zou je denken dat er een flinke groep arbeidsgehandicapten klaar staat voor werkgevers om uit te putten. Wellicht had Onderwater de pech dat hij te vroeg opzoek ging naar een werknemer met een beperking, die destijds met behoud van Wajong bij hem aan de slag kon. Want meer dan tweehonderdduizend mensen komen in aanmerking voor de banen, plus nog de gehandicapten die dit jaar 18 worden. Was het maar zo simpel, zegt Martine Schuijer van het honderdduizend banenproject. Ook zij merkt dat ondernemers heel positief staan tegenover het aannemen van arbeidsgehandicapten, maar dat de bureaucratie het ze af en toe erg lastig maakt. ‘De regels om überhaupt in die bak te komen, in het doelgroepregister, zijn ongelofelijk streng. Alleen wie op geen enkele manier zelfstandig het minimumloon kan verdienen, komt in aanmerking’, zegt Schuijer. Ook het probleem van ontbrekende gegevens moet de komende tijd echt worden aangepakt, zegt Schuijer. Het UWV en de gemeenten zijn dan ook bezig aan een inhaalslag. Voorheen werden arbeidsgehandicapten jarenlang geregistreerd op ziekte en gebrek, maar niet op wat ze wél kunnen – een veel positievere insteek, die past bij de kansen die werkgevers arbeidsgehandicapten willen geven. ‘Eigenlijk moeten alle mensen opnieuw in beeld worden gebracht’, zegt Schuijer. ‘Zodat werkgevers makkelijker zien wie er binnen hun bedrijf past.’

 

Herkeuren kan beter
Maar aan het herkeuren van het UWV kan nog een hoop verbeterd worden, merkte Mark Deckers, eigenaar van Brownies & Downies in Venray. Drie van zijn Wajongers werden onlangs gekeurd, waarna werd besloten dat Deckers voortaan 70 procent van hun salaris moest betalen uit eigen zak. Niet helemaal eerlijk, vindt hij, want zijn werknemers kunnen juist zo goed functioneren door alle begeleiding die er is. Richelle Mooijman bijvoorbeeld, die door haar baan bij Brownies en Downies is opgebloeid. De Venrayse kan zelfstandig een appeltaart bakken en rekent zonder moeite bestellingen af – op een kassa waar het hele assortiment in plaatjes staat. Volgens het UWV kan Mooijman ook prima bij Albert Heijn aan de slag, maar daar is Deckers het niet mee eens. ‘Of hebben zij ook het hele assortiment in plaatjes op de kassa staan?’, zegt hij sarcastisch. Ondanks de tegenwerking van het UWV is Deckers blij met zijn werknemer. Ze komt in de lunchroom veel meer tot haar recht dan op een dagbesteding, stelt hij. ‘Dit is het ook het bewijs dat mensen met een arbeidshandicap ongelofelijk kunnen groeien in de juiste werkomgeving. Richelle heeft nu een volwaardige baan, midden in de maatschappij. Zo’n meisje hoort hier thuis, niet op de dagopvang.’

 

Papieren rompslomp
Want hoewel werken op een dagopvang een goed alternatief is voor mensen die echt niet aan de slag kunnen bij een reguliere werkgever, is het toch echt geen volwaardige baan voor diegenen die wél kunnen werken. Bas te Riele uit Voorschoten is inmiddels een boegbeeld geworden in zijn regio. De winkelmanager van de HEMA wordt bijna elke dag wel gebeld door ondernemers die ook arbeidsgehandicapten in dienst willen nemen. Te Riele heeft er inmiddels elf voor hem werken – soms met een vast contract – en hangt dezelfde filosofie aan als Remco Onderwater: tussen het gewone personeel lopen ook ‘typetjes’ rond. De kunst is om goed in te schatten wie waar het beste past, zegt Te Riele. ‘Een van mijn medewerkers, Sander Boers, heeft autisme en vindt achter de kassa staan lastig, maar is geweldig met het indelen van de winkelschappen. Natuurlijk gaat het weleens mis, maar dat hoort erbij.’ Boers werkte eerst in het theehuis bij een kinderboerderij, maar was daar uitgeleerd, zegt Te Riele. Je moet mensen ook niet te bijzonder maken, vindt de ondernemer. ‘Trek ze eens uit hun comfortzone en ze kunnen veel meer dan alle hulpverleners die erom heen lopen denken.’ En ja, ook hij kent de verhalen van alle papieren rompslomp en problemen met het UWV. Die problemen moeten echt opgelost worden, vindt ook Te Riele. ‘Maar laat dat geen excuus zijn om deze mensen langs de kant te laten staan.’

 

Hele groep valt erbuiten
Toch is de kans groot dat er wél mensen langs de kant blijven staan – en dan niet alleen vanwege papieren rompslomp. De afspraken gelden op dit moment maar voor 25 procent van de gehele populatie arbeidsbeperkten, zegt Sven Romkes van ABN AMRO. Romkes, die zelf in een rolstoel zit, werkt bij de bank op de afdeling human resources in het team diversiteit. ‘In het Sociaal Akkoord is gekozen om mensen met de allergrootste afstand tot de arbeidsmarkt te helpen, namelijk diegenen die niet zelfstandig het minimumloon kunnen verdienen’, legt Romkes uit. ‘Alleen heel veel gehandicapten – zowel middelbaar als hogeropgeleiden – zijn prima in staat om het minimumloon te verdienen. Daardoor tellen zij niet mee voor de honderdduizend banen uit het Sociaal Akkoord.’ En dat is problematisch, zegt hij. ‘Bedrijven focussen zich nu op de doelgroep van het Sociaal Akkoord, wat logisch is. Ze kunnen het zich vaak niet permitteren om ook daarbuiten nog mensen met een arbeidsbeperking aan te nemen.’ Dat terwijl in het VN-verdrag gehandicapten de definitie veel breder wordt gehanteerd. ‘Alleen Nederland heeft als enige land ter wereld deze keuze gemaakt.’

 

Overheid loopt achter
Bij de bank zijn inmiddels meer dan vijftig mensen met een arbeidsbeperking, onder wie een autistische communicatieadviseur, vertelt Romkes. Het overgrote deel van deze mensen daarvan telt niet mee voor de honderdduizend banen uit het Sociaal Akkoord. Ze hebben een normale functie, maar worden betaald uit een ander potje dan de rest van hun team. Zo kunnen ze eerst een à twee jaar ‘rustig groeien’, zegt Romkes, zonder gelijk in een discussie over fte’s te belanden. Zo hoeven ze, in zekere zin, niet te ‘concurreren’ met andere werknemers zonder handicap. Maar dat betekent niet dat ze daarmee ook gelijk hun beperking verliezen, waarschuwt Romkes. En laat de Participatiewet daar nou anders over denken. Daar staat in opgenomen dat een arbeidsbeperkte met een normale baan na een bepaald aantal jaar ‘genezen’ is. Onzin, zegt Romkes. ‘Ik werk nu drie jaar bij ABN AMRO, maar ik zit nog steeds in een rolstoel hoor. Een beperking blijft een beperking. Bovendien is het voor iemand met een handicap een fijne zekerheid dat hij of zij kan terugvallen op eerder opgebouwde rechten.’

Romkes heeft voorgesteld om per arbeidsregio, waarvan Nederland er 35 heeft, een gehandicapte aan te stellen die kan fungeren als ambassadeur. Om zo ook regionaal wat schwung te geven aan het aannemen van arbeidsbeperkten. De overheid kan deze 35 mensen dan in dienst nemen, stelt Romkes voor. ‘Het bedrijfsleven is veel verder met het aannemen van gehandicapten dan de overheid’, zegt hij. ‘Dit is een mooie kans om de achterstand een beetje in te lopen.’

 

Lees ook de serie ‘De 100.000’ die in 2015 in Forum verscheen. In elke aflevering vertellen een werkgever en een werknemer over hun ervaringen

 

 

Wat is de Participatiewet ook al weer?De Participatiewet voegt drie aparte regelingen samen: de Wajong (Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten), de WWB (de Wet werk en bijstand) en de WSW (de Wet sociale werkvoorziening). De wet moet ervoor zorgen dat deze mensen, die een afstand hebben tot de arbeidsmarkt, zoveel mogelijk in reguliere banen werken. Onder deze regeling vallen mensen die wél kunnen werken, maar niet zelfstandig het wettelijk minimum loon kunnen verdienen.

 

En de oude Wajongers dan?Gehandicapten die nu 18 jaar worden, krijgen alleen nog een Wajonguitkering als ze echt niet aan de slag kunnen bij een reguliere werkgever. Mensen die in het verleden een Wajong kregen – zo’n 240 duizend zijn dat er – worden de komende tijd door het UWV en de gemeenten opnieuw gekeurd om te kijken of ze alsnog aan de slag kunnen bij een werkgever.

 

Wat is het doelgroepregister?In het doelgroepregister van het UWV komen mensen die niet zelfstandig het minimumloon kunnen verdienen. Werkgevers kunnen zelf via het UWV checken of een werknemer met een arbeidshandicap in het register staat en daarmee onder de banenafspraak valt. Het register is geen database waar werkgevers zelf uit kunnen putten om een geschikte werknemer te vinden.

 

Wat is er afgesproken in het Sociaal Akkoord?In het Sociaal Akkoord hebben het kabinet, werkgevers en werknemers afgesproken dat ze extra banen gaan creëren voor mensen met een arbeidshandicap, omdat deze groep lastig aan het werk komt. Dat gaat om 125 duizend banen, die voor 2026 gerealiseerd moeten zijn. Werkgevers nemen honderdduizend banen voor hun rekening, de overheid 25 duizend. Tot de doelgroep behoren mensen die onder de Participatiewet vallen en niet zelfstandig het minimumloon kunnen verdienen, mensen met een WSW-indicatie, Wajongers en mensen die voorheen werk kregen van de gemeente. In ruil hiervoor kunnen werkgevers loonkostensubsidie krijgen, net als een no-riskpolis voor het geval de werknemer ziek wordt, en jobcoaching.