Duitse verkiezingen: Hoe komt het land weer op de rails?

Duitsland heeft een nieuwe regering nodig. Een van de grote thema’s tijdens de verkiezingscampagne richting 23 februari was de belabberde economische situatie. Het vertrouwen onder consumenten en ondernemers is ver onder nul, het aantal faillissementen neemt toe, de werkloosheid groeit en steeds meer bedrijven kiezen liever voor een investering in het buitenland. 2025 belooft tot overmaat van ramp niet veel beter te worden. Meerdere organisaties gaan uit van het derde jaar met krimp. De Duitse Kamer van Koophandel (DIHK) komt zelfs uit op een schatting van -0,5 procent.

Hausgemacht

De grote vraag die ondernemers bezighoudt, is hoe de volgende regering hierop gaat reageren. Velen van hen zien de schuld voor de crisis bij de eind vorig jaar gevallen regering-Scholz, bestaande uit SPD, Groenen en FDP. Vooral SPD en Groenen zijn bij veel ondernemers niet geliefd. Maar ook Angela Merkel (CDU/CSU) heeft in hun ogen tijdens haar zestien jaar aan de macht veel te weinig gedaan om de economie gezond te houden.

Geen wonder dat Peter Leibinger, voorzitter van industrieorganisatie BDI, spreekt van een crisis die ‘Hausgemacht’ is. De laatste jaren waren natuurlijk extra lastig door de oorlog in Oekraïne en corona, maar dat doet niks af aan het feit dat ‘regeringen belangrijke hervormingen jarenlang hebben uitgesteld en genoegen namen met de status quo’, zei Leibinger tijdens de BDI-Jahrespressekonferenz. Een nieuwe regering – met welke partijen dan ook – moet daarom direct aan de bak met een groot pakket aan structurele hervormingen.

Andere vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven zien dat net zo. Het verlanglijstje ziet er ongeveer zo uit: minder bureaucratie, lagere energieprijzen, een belastinghervorming en meer investeringen in infrastructuur, digitalisering en onderwijs.

Pakt Duitsland leidersrol terug in Europa?Als de Franse premier Macron met ambitieuze plannen voor Europa kwam, floot de Duitse bondskanselier Scholz hem terug. Zo ging het vaak de afgelopen jaren. Mede door de haperende Frans-Duitse as stapelen de problemen zich op in Europa, maar krachtig optreden blijft vooralsnog uit. Of dat gaat veranderen onder opvolger Friedrich Merz is de vraag. Hij presenteert zichzelf wel als een krachtige politicus die Duitsland weer een leidende rol zal geven in de EU en de wereld erbuiten. Of dat in de praktijk lukt, hangt ook af van de coalitie die hij in Duitsland zelf weet te smeden. Zelf is Merz er in elk geval van overtuigd dat Europa sterk moet worden om te voorkomen dat de VS haar omverblazen. En net als de meeste andere Europese leiders voelt hij de druk van een wereld die in een adembenemend tempo verandert.

Ondernemingsvriendelijke politiek

Dat waren ook de belangrijkste eisen van een paar duizend ondernemers die in januari de straat op gingen. Van bakkers tot bouwers en metaalbewerkers tot boeren, allemaal klagen ze dat Berlijn en Brussel geen oog meer hebben voor de economische realiteit.

Marie-Christine Ostermann was een van hen. Als voorzitter van de Vereniging voor Familie­bedrijven strijdt zij in het publieke debat al jaren voor een ondernemingsvriendelijke politiek. Het grootste probleem waar zij zelf als ceo en eigenaar van het groothandelsbedrijf Rullko voortdurend tegenaan loopt, is de verstikkende bureaucratie die voor een relatief klein bedrijf als het hare – tweehonderd werknemers – moordend is.

‘Om een voorbeeld te noemen. De regering heeft besloten dat ze mensen met kinderen willen ontlasten bij hun ziektekostenverzekering. Op zich niks mis mee, maar nu moet ik als bedrijf opeens allerlei gegevens verzamelen. Geboorte­aktes, het aantal kinderen, de leeftijd en ga zo maar door. Allemaal informatie die allang bekend is bij de overheid, maar helaas alleen analoog en verdeeld over verschillende instanties. Het is ouderwets en gaat bovendien om informatie die werknemers vaak helemaal niet willen delen met hun werkgever. Het resultaat is veel extra kosten en frustratie.’

Complexe Duitse regelgeving

Een tweede voorbeeld dat ze noemt, is meer Europees van aard. ‘Dit jaar moeten we voor het eerst duurzaamheidsverslagen opstellen en informatie verzamelen over wat er bij onze toeleveranciers gebeurt. De zogenoemde Supply Chain Act of het Lieferkettengesetz vereist dagen van workshops en training voor mijn werknemers. Ik heb er zelfs speciaal iemand voor moeten aanstellen. Dat is allemaal extra papierwerk, wat niks te maken heeft met onze kernactiviteiten. Het is geen investering. Het is pure bureaucratie waar niemand iets aan heeft. En daar komt nog bij dat de Duitse regelgeving vaak nog complexer is dan de Europese.’

Ze zou nog veel meer voorbeelden kunnen noemen over het reguleringsverliefde Duitsland. Een onderzoek van het Ifo-instituut uit München wijst uit dat werknemers gemiddeld 22 procent van hun tijd kwijt zijn aan administratieve formaliteiten. ‘Vooral voor kleine en middelgrote bedrijven is dat een groot nadeel ten opzichte van het buitenland.’

Eckhard Schwarzer, voorzitter van het Mittelstandsverbund ZGV, kan er ook een lied over zingen. Zijn achterban bestaat uit 230 duizend mkb-bedrijven. 43 procent geeft aan dat het verminderen van bureaucratie voor hun de hoogste prioriteit heeft.

Als het aan zijn leden ligt, zijn er geen grote conjunctuurprogramma’s nodig om de economie een boost te geven. Eerder het tegendeel, ‘omdat dit soort programma’s meestal gericht zijn op grote bedrijven, waar het mkb niks aan heeft. Het verminderen van bureaucratie is daarentegen een stimuleringspakket dat de belastingbetaler niks kost.’

‘In duitsland zijn grote hervormingen nodig op tal van gebieden’

Schwarzer hoopt dat een nieuwe regering vaart maakt met deregulering. Maar om Duitsland weer concurrerend te maken moet er ook iets gebeuren aan de hoge energiekosten en het belastingsysteem. ‘Grote hervormingen zijn nodig, op tal van gebieden.’

Politieke partijen lijken de boodschap te hebben begrepen. Alle partijen beloven minder en eenvoudigere regels. Bij de grote partijen steken vooral de christendemocraten er in positieve zin bovenuit. CDU-voorzitter Friedrich Merz spreekt van ‘Bürokratie-Checks’ en ‘Entrüpelungsgesetze’ om overbodige ‘Papierkram’ uit de weg te ruimen. Hij wil het tarief voor de vennootschapsbelasting verlagen van 30 naar 25 procent. Hij wil ervoor zorgen dat mensen van hun brutoloon, netto meer overhouden en hij wil de energiekosten terugdringen. De Europese Supply Chain Act moet als het aan hem ligt zelfs helemaal in de prullenbak.

Harde woorden

Het goede nieuws volgens ondernemers is dat als de volgende regering de juiste accenten zet en woorden omzet in daden, het ook snel weer bergopwaarts kan gaan. ‘Er zijn genoeg innovatieve bedrijven, hooggekwalificeerde werknemers en jonge mensen die willen aanpakken. Maar dan moet de politiek ze wel de ruimte geven’, meent Schwarzer. ‘Ik ben ervan overtuigd dat het fundament nog altijd sterk is’, zegt Ostermann.
Te lang treuzelen en slappe compromissen zouden echter fataal zijn. Wat dat betreft, leeft ondernemend Duitsland tussen hoop en vrees, want dat de coalitieonderhandelingen de komende weken gladjes zullen verlopen, verwachten weinigen. Daarvoor zijn er tijdens de verkiezingscampagne te veel harde woorden gevallen. Daar komt nog bij dat een van de grote winnaars – de rechts-populistische AfD – afvalt als mogelijke regeringspartner, omdat deze partij vanwege zijn extreme opvattingen over de euro, de EU, Rusland en migratie door alle andere partijen uitgesloten is, inclusief de CDU/CSU van Merz.

Commentaar van onze correspondent op de uitslag van de verkiezingenDe christendemocraten van Friedrich Merz hebben met 28,5 procent een ruime meerderheid behaald. Olaf Scholz van de sociaaldemocratische SPD heeft met 16,4 procent een gigantische nederlaag geleden. Verliezers en winnaars samen in een regering is vaak lastig. Toch lijken deze twee partijen bijna gedoemd de komende vier jaar te regeren. Met de SPD kan in ieder geval een ruime meerderheid gevormd worden. Dat zou dus opnieuw een zogenoemde Grosse Koalition opleveren, iets wat we onder Angela Merkel ook al meerdere malen hebben gehad. Makkelijk wordt dat niet. Bij het thema Oekraïne staan beide partijen dicht bij elkaar. Het terugdringen van bureaucratie vinden ook beide partijen belangrijk, net als het klimaat. Bij het migratiebeleid vielen de laatste weken harde woorden tussen Scholz en Merz, maar toch lijken ook hier de verschillen overbrugbaar. De echt harde noten moeten worden gekraakt op het terrein van de sociale zekerheid, belastingen en het begrotingssaldo. De SPD is hier klassiek links. De CDU/CSU rechts-liberaal. Voor de kiezers kan het niet snel genoeg gaan, want er moet iets gebeuren om het afglijden van Duitsland als een van de grootste economische bolwerken te stoppen.

Reacties op de Duitse verkiezingenTon Nijhuis, directeur Duitsland Instituut in het AD: ‘Haast is geboden. De wereld staat in brand. De uitgaande bondskanselier Olaf Scholz speelt geen enkele rol meer op het internationale toneel. We kunnen het ons als Europa niet permitteren dat dit te lang duurt.’ Henri Bontebal op X: ‘De CDU/CSU met @_FriedrichMerz opnieuw de grootste partij van Duitsland. Juist nu van groot belang, voor de samenwerking in Europa t.a.v. Oekraïne, defensie, migratie en economie. Ik zie uit naar de samenwerking de komende jaren tussen @cdavandaag en @CDU.’ Matthijs van Doorn, directeur commercie Havenbedrijf Rotterdam in het AD: ‘De urgentie is daar. Ik hoop op snelheid en duidelijkheid en een Duitse regering die doorpakt.’ Mark Rutte op X: ‘Congrats to @_FriedrichMerz on today’s election victory in Germany. Looking forward to working with you in this crucial moment for our shared security. It’s vital that Europe step up on defence spending and your leadership will be key.’ FME-voorzitter Theo Henrar in De Telegraaf: ‘Voor onze concurrentiekracht is het heel belangrijk dat er in Duitsland een regering komt die EU-gezind is en niet met de rug naar Brussel staat.’ Pieter Omtzigt op X: ‘Felicitaties voor @cdu, @csu en @_FriedrichMerz met de overwinning bij de verkiezingen in Duitsland. Migratie, bestaanszekerheid en geopolitieke ontwikkelingen waren belangrijke thema’s. Ik hoop dat Duitsland onder leiding van Friedrich Merz snel een regering kan vormen.’ Kamerlid Jan Paternotte (D66) in het AD: ‘Nu snel formeren, het schuldenplafond loslaten zodat Duitsland meer kan investeren in defensie en zo snel mogelijk Taurus-raketten sturen naar Oekraïne. Dat lijkt me een mooi begin.’ Frans Timmermans op X: ‘Een felicitatie aan winnaar Merz vergezeld van de hoop dat hij en de nieuwe coalitie het tij weten te keren, zodat extreemrechts niet verder groeit en de vele zorgen van de burgers binnen de kaders van de democratische rechtsstaat worden aangepakt en opgelost.’ Emily Glastra, directeur IT-systems Nederland in het AD: ‘Ik pleit al zolang voor een Ministerie van Digitalisering. En of die er komt met deze uitslag, weet ik niet. Maar ik ben blij dat het over meer mag gaan dan alleen migratie. Bovendien: wij hebben de kennismigranten in Europa gewoon nodig.’ Rob Jetten op X: ‘De redelijke krachten hebben gewonnen.’