29 JAN, 2025 • Interview
Diederik Samsom over schone industrie: 'Bedrijven kunnen dit!'
Ook Nederland is gebaat bij een sterk, Europees en groen industriebeleid zegt Diederik Samsom. Volgens de voormalig activist, politicus en architect van Europa’s Green Deal gaat dat niet zonder de Nederlandse industrie: ‘We kunnen het, laat nu ook als bedrijven zien dat het jullie menens is’.
Van Greenpeace-activist naar politicus en van Den Haag door naar Brussel, waar hij de Green Deal ontwierp. Van natuurkundestudent en twintiger die olielozingen voorkwam, tot Volkskrantcolumnist die pleit voor investeringen in groen industriebeleid. Diederik Samsom, inmiddels commissaris bij Gasunie, heeft in zijn carrière veel rollen vervuld, maar klimaatbeleid is daarin altijd hoofdthema geweest.
Praten met Samsom over het belang van groen industriebeleid betekent dan ook opletten geblazen: invalshoeken, anekdotes en technische analyses wisselen elkaar snel af. Al die werkjaren hebben hem niet murw of moedeloos gemaakt; hij oogt eerder gemotiveerd om de boel in beweging te krijgen. ‘De 1,5 graad opwarming is inmiddels al gepasseerd’, zegt Samsom. ‘Dus het wordt buitengewoon ingewikkeld om de wereld voor onze kinderen leefbaar te houden. Maar als we niets doen, wordt het meer dan ingewikkeld. Welke woorden je daaraan moet verbinden is altijd een kwestie van smaak. Maar desastreus of rampzalig horen daar zeker bij.’
Net als in zijn columns is Samsom ook nu positief over de mogelijkheid om het ramptij te keren. Met nieuwe technologieën, flinke investeringen en een betrokken overheid en industrie, die op hun beurt ‘de samenleving ook helpen de veranderingen te absorberen’ kan het volgens hem lukken. ‘Als je nu kijkt hoe snel duurzame technologie gaat, dan is dat net zo spectaculair als de klimaatverandering’. Het is geheel in de geest van het rapport van Draghi waarin de Italiaanse oud-premier en econoom pleit voor versterking, vergroening en bescherming van de Europese industrie. Zodat Europa in 2050 nog een industriesector heeft die bovendien klimaatneutraal en circulair is. ‘Het wordt een dollemansrit, maar een alternatief is er niet.’
Wie is Diederik Samsom?Diederik Maarten Samsom (1971) wordt geboren in Groningen en groeit op in Leeuwarden. Hij studeerde technische natuurkunde in Delft. Samsom was campagneleider bij Greenpeace voordat hij lid van de Tweede Kamer werd namens de Partij van de Arbeid (PvdA) van 2003 tot 2016. Hij diende als politiek leider en fractievoorzitter van de PvdA van 2012 tot 2016. Na zijn politieke carrière werkte hij als kabinetschef van Eurocommissaris Frans Timmermans en diens opvolger Wopke Hoekstra, verantwoordelijk voor de Green Deal. Sinds 2024 is hij voorzitter van de raad van commissarissen van de Nederlandse Gasunie. Samsom is ook bekend als columnist bij de Volkskrant.
De grootste economieën ter wereld investeren allemaal flink in groene innovatie. Waarom moet Europa mee in die race?
‘We hadden al een morele verplichting om eerder dan de rest van de wereld te verduurzamen, want Europa is als eerste begonnen met het uitstoten van enorme hoeveelheden CO₂. Nu is daar het concurrentieargument: de rest van de wereld vergroent inmiddels sneller dan wij. We lopen nog steeds voorop, wij zijn het enige continent dat echt een forse vermindering van de CO₂-uitstoot heeft ten opzichte van 1990. Maar we lopen niet voorop als het gaat om de snelheid waarmee de CO₂-reductie wordt bereikt. China en de VS gaan hard. Dus als je het al niet doet vanuit klimaatverantwoordelijkheid of morele plicht, dan is er nu nog een dwingende reden: namelijk de toekomst van je industrie, van het verdienvermogen. En ja, dan hebben we het ineens over industriepolitiek.’
In Brussel kijken velen reikhalzend uit naar de Clean Industrial Deal – de beleidsvertaling van de voorstellen van Draghi. Maar in Nederland blijft het volgens Samsom ongemakkelijk stil. Terwijl de Nederlandse industrie verantwoordelijk is voor ongeveer de helft van het energiegebruik en de CO₂-uitstoot – heeft industriebeleid hier nog een vieze bijsmaak. ‘Terwijl er genoeg positieve voorbeelden zijn. Zoals het energieakkoord uit 2013 (red. Samsom was toen fractievoorzitter van de PvdA). In ruil voor een enorme overheidssubsidie beloofde de sector destijds 40 procent kostenreductie voor de toen nog peperdure offshore-windmolens. Nou, dat is een ongekend succesverhaal geworden.’
Toch is dat niet het beeld dat veel Nederlanders hebben bij de industrie. Die horen gemor. Zo zegt Tata Steel dat vergroenen niet lukt omdat er onvoldoende windenergie is voor waterstof en het produceren van groen staal.
‘Natuurlijk is er nog veel te doen, ook op het gebied van windenergie. Daar moeten we van 6 naar 70 gigawatt, een hele klus. Maar ondertussen zou je ook voor waterstof, of voor iedere andere industrie, een deal kunnen maken. Als de Nederlandse overheid nu stabiel beleid creëert, bijvoorbeeld een markt voor waterstof, en daar betrouwbare subsidies aan koppelt – en de industrie zet daar grote investeringen in productie en gebruik tegenover, dan heb je industriebeleid. Ingewikkelder is het niet.’
Is het zo belangrijk dat industrie in Nederland blijft?
‘Meer dan belangrijk. Je moet een industriële basis hebben in de samenleving. Al was het maar om iedereen een plek, en perspectief op werk te geven. Je kunt niet alleen als dienstverlenende economie draaien, je moet ook dingen maken. Maar dat zullen niet meer dezelfde producten zijn die we nu maken.’
Welke sectoren de sociaaldemocraat ziet verdwijnen, maakt hij niet expliciet. ‘Maar de productieprocessen die voor de volle 100 procent afhankelijk zijn van fossiele brandstof en weinig alternatieven voor handen hebben, krijgen het natuurlijk moeilijk.’
Chemelot, de chemie in Zeeland, Rotterdam als het koolstofknooppunt van Europa, het moet er straks allemaal anders. Andere grondstoffen, nieuwe chemische verbindingen. Als voorbeeld noemt hij een Nederlands bedrijf dat grafiet heeft weten te maken, een peperdure grondstof. ‘Nou, dat is de kip met de gouden eieren voor de batterij-industrie.’ De techniek en kennis hebben we in Nederland, aldus Samsom die met zichtbaar plezier deze voorbeelden oplepelt. ‘Het is de schaalgrootte en de snelheid waarop dit moet gebeuren, die vraagt om een gezamenlijke, Europese aanpak.’
‘Nederland lijkt zichzelf met adembenemende snelheid langs de zijlijn te plaatsen’
Terwijl Europa plannen heeft om op te schalen, stond in het Hoofdlijnenakkoord dat Nederland 1,6 miljard euro minder af wil dragen aan de Europese begroting.
‘Hier zit het probleem!’. Samsom is nu op dreef. ‘De inkt van het Draghi-rapport was nog niet droog, of onze regering sprintte naar de microfoon om te verklaren dat ze nooit zou instemmen met de voorgestelde financieringsmethode (Eurobonds red.). Maar Europese financiering is een cruciaal onderdeel van een gezamenlijk industriebeleid. En ik vind dat VNO-NCW zich daar veel scherper in zou moeten positioneren. Ik hoor daar veel te weinig over! Nederland lijkt zichzelf met adembenemende snelheid langs de zijlijn te plaatsen, onverstandig. Straks loop je de investeringen mis.’
De voormalige Kabinetschef weet hoe de hazen lopen in Brussel, en je chagrijnig afzijdig houden werkt dan niet. Een land als Denemarken, mede-scepticus van Nederland, heeft dat volgens hem wel begrepen. ‘Denemarken heeft twee mega bedrijven, Vestas en Novo Nordisk en die kunnen allebei niet zonder investeringen op Europese schaal. Voor Vestas gaat dat bijvoorbeeld om floating offshore wind, de nieuwe frontier van windenergie. En Novo Nordisk heeft Europa nodig in de ai-race die tientallen miljarden vergt. Deze bedrijven hebben hun eigen regering overtuigd om te draaien. Ik wacht op VNO-NCW om datzelfde te doen met Nederland.’
Zit de spirit er hier voldoende in? Er zijn ook stemmen in de sector die vinden dat de vergroeningsplannen te rigoureus zijn.
‘We hebben het natuurlijk wel over fundamentele veranderingen van productieprocessen. Voor bedrijven als Yara, Dow en Tata, is deze transitie misschien wel alsof je vraagt: spring eens van de vijfde verdieping uit het raam, zonder dat je weet of daarbeneden kussens liggen. Dus ja, ik heb begrip voor de twijfels. Als je negenduizend man rond hebt lopen, zijn dat negenduizend goede redenen om even stil te staan bij de consequenties van wat je aan het doen bent. Ik begrijp hoe moeilijk het is, maar ik heb geen begrip voor het feit dat je dan afhaakt. Want bedrijven kunnen dit. En dan bedoel ik niet een beetje, een filtertje hier of daar. Nee, laat zien aan de mensen dat het jullie als bedrijven ook menens is. Er is geen alternatief. Daarvoor zijn we met zijn allen gewoon veel te laat begonnen.’
U zit nu bij Gasunie, die belooft ook in 2045 klimaatneutraal te zijn. Maar daarmee zijn jullie er toch nog niet?
Het is niet meer dan normaal dat Gasunie de eigen activiteiten verduurzaamt, er wordt een hoop energie gebruikt bij het transporteren van gas. Maar waar je echt naartoe wilt is dat je schoon gas vervoert, waterstof of biogas. In Duitsland is een wet aangenomen die zegt dat het in 2045 is afgelopen met aardgas – niemand kan de toekomst voorspellen, maar dit is ook een gesprek dat bij ons in Groningen wordt gevoerd.
Handig: de wekelijkse Forum-alert
Handig: de wekelijkse Forum-alert