18 SEP, 2020 • Actueel

5 sterke punten & 3 missers uit de State of the Union van Von der Leyen

Er stond woensdag een bevlogen Europeaan voor het Europese Parlement. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, wond er geen doekjes om tijdens haar jaarlijkse ‘troonrede’: Europa heeft veel gedaan voor de Europeanen en gaat nog veel meer doen voor de wereld. En voor ondernemers. Hier zijn 5 belangrijke punten die ze maakte en 3 onderwerpen die ze niet naar voren bracht.

1. Kijk eens wat de EU allemaal heeft gedaan voor u

Opvallend was dat Von der Leyen begon met een nadrukkelijke opsomming van wat de EU de afgelopen maanden allemaal had gedaan. De EU is er in een crisis voor u, was haar boodschap, met uitgebreide financiële steunmaatregelen. Europa maakte 3.000 miljard vrij voor de economie en stelde 40 miljoen banen tijdelijk veilig. Ze noemde de green lanes waardoor vrachtverkeer tijdens de eerste weken van de corona-lockdown sneller over de grens kon. Ook wees ze erop dat door de open grenzen en de intensieve inter-Europese samenwerking Bulgaarse artsen konden werken in het Italiaanse coronagebied. Ferm zei ze over de exportrestricties van lidstaten op belangrijke medische goederen: ‘We stopped that.’

De hele speech van Von der Leyen terugzien/luisteren? Dat kan:

2. Iedereen is gelijk in de EU

‘We zijn een menselijke, sociale economie’, zei Von der Leyen. De Europese Unie is een sociale unie, met aandacht voor werkloosheid, ziekte en leefbaarheid. ‘Iedereen verdient een fatsoenlijk loon, daarom komen wij binnenkort met een kader voor minimumloon. Het maakt niet uit of dat komt door sociaal overleg of, als dat niet gaat, door een wettelijk minimumloon. Dat mogen de lidstaten zelf regelen. Ikzelf heb een grote voorkeur voor onderhandelen.’ Maar de Commissievoorzitter benoemde ook het belang van gelijke kansen voor burgers. Opvallend fel was ze tegen landen ‘lgbtq-vrije zones’ binnen de grenzen toelieten. ‘Homoseksualiteit is geen ideologie, het is een identiteit.’ Iedereen moet in de EU kunnen zijn wie hij of zij is, aldus Von der Leyen.

3. Europa als grootmacht

Een belangrijk deel van Von der Leyens State of the Union ging over de rol die de EU speelt in de wereld. Of beter gezegd, de rol die zij wil dat de EU gaat spelen. De EU moet geen speelbal worden van de VS, China of Rusland. De Europese Koepel van ondernemers Business Europe waarschuwde in januari voor de toegenomen invloed van de communistische partij op Westerse bedrijven die actief zijn in China. Ook signaleerdede koepel toegenomen risico’s ten aanzien van oneerlijke concurrentie en bijvoorbeeld gedwongen technologieoverdracht. Woensdag haalde Von der Leyen ook stevig uit naar China, dat weliswaar een handelspartner is, maar ook een systeemrivaal werd genoemd, en Rusland. Dat laatste land kreeg nog een veeg uit de pan toen Von der Leyen aangaf dat inmenging van Rusland in buitenlandse affaires – zij noemde specifiek Wit-Rusland – niet zonder gevolgen kan zijn. ‘Geen pijplijn kan dat veranderen’, zei ze met een duidelijke verwijzing naar de Nordstream gaspijplijn die nu van Rusland naar Duitsland wordt gelegd.

4. We gaan banden weer aanhalen met dwarsliggende oude vrienden

Zowel de regeringen van president Donald Trump als premier Boris Johnson kregen venijnige steken. Trump vanwege het frustreren van de WTO en de WHO, Johnsonom de streken die de Britten uithalen in het Brexit-proces. ‘Maar al zijn we het niet altijd eens met het Witte Huis of Downing Street 10, wij koesteren onze warme banden met de Amerikanen en de Britten. Het is tijd voor een nieuw begin met oude vrienden.’ Voor een handelsland als Nederland is dat ook een belangrijk initiatief. ‘Het handelsdrama waar Brexit komend jaar op uit dreigt te draaien, mag geen afbreuk doen aan de trans-Atlantische waardengemeenschap’, zei toen nog VNO-NCW-voorzitter Hans de Boer in januari. Het is volgens Von der Leyen dan ook de EU die hervormingen moet leiden in WTO en WHO en ervoor moet zorgen dat de Amerikanen en Chinezen het resultaat goed genoeg vinden om weer mee te doen in het mondiale handelssysteem.

5. Europa maakt de wereld beter

Niemand moet eraan twijfelen dat Europa voorop moet lopen in de gang naar een betere wereld. Niet verrassend, maar wel voor de eerste keer uit de mond van Von der Leyen: de doelstelling voor de verlaging van CO2-uitstoot gaat omhoog van 30 naar ‘minstens’ 55 procent in 2030. Ze volgt daarmee overigens de wens van lidstaten zoals Nederland. VNO-NCW schaarde zich al achter een ambitieus klimaatplan. ‘Door de Europese schaal van de plannen en bijvoorbeeld de nieuwe Europese investeringsfondsen wordt een veel grotere impact mogelijk in alle EU-lidstaten, met behoud van werkgelegenheid en een eerlijk Europees speelveld voor ondernemers.’

Verder moet de wereld een beetje haast maken met een belasting op digitale diensten. Als dat in internationale overleggen geen wereldwijd systeem oplevert, komt de Europese Commissie eind dit jaar met een eigen digitax. Het is een ferm statement tegen vooral de Amerikaanse en Chinese (en in mindere mate de post-Brexit-Britse) bedrijven en een steun in de rug van de Fransen. Het zou ook wel eens een duwtje in de rug kunnen worden voor de Europese tech-sector, al laat die zich moeilijk vormen door staatsbemoeienis alleen.

Zij was anderhalf uur aan het woord, maar hier had Ursula Von der Leyen het niet over:

1. Hoe gaan we economische groei en verdienvermogen realiseren?

Natuurlijk kwamen er wel plannen aan bod die goed zijn voor de economie, gevolgen hebben voor de het bedrijfsleven, geld kosten of groei opleveren, maar de State of the European Union was vooral een politiek verhaal. Hoe passen de plannen in de rol van de EU op het internationale toneel. En dat past ook heel goed bij de acceptatiespeech van Von der Leyen als Commissievoorzitter. Zij zou een geopolitieke Commissie leiden zei ze toen. Plannen werden dus – zoals een uitwerking van klimaatplannen of een digitax – aangekondigd of er werd gerefereerd aan al bekende voorstellen.

2. Het landbouwbeleid

Heet hangijzer in de EU is het landbouwbeleid. Experts zijn het er over eens datdat beleid verouderd is, te veel gericht is op productie, planning en inkomenssteun en te weinig op innovatie en de vraag van de markt. Het begint de agro-versie van het communistische systeem te worden. Landen als Nederland willen het systeem graag hervormen om het flexibeler, goedkoper en efficiënter te maken. ‘Een modernisering van de begroting is vereist, met een sterkere nadruk op innovatie’, schreef de kenniscoalitie, een samenwerkingsverband van Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen, vorig jaar. Landen met veel kleinschalige of verouderde landbouw zoals Frankrijk en Midden-Europese landen, zien niets in hervorming. Frankrijk kan met het tegenhouden van hervormingen niet alleenhaar eigen doel dienen, het levert het land ook krediet op in de oostelijk lidstaten. Veranderingen moeten nu dus komen uit bijvoorbeeld klimaatbeleid, innovatiebeleid of voedselbeleid.

3. Waar gaan we dat allemaal van betalen?

Wat de plannen van Von der Leyen allemaal kosten, waar ze het van wil betalen en of er misschien nog plannen zijn voor een eigen Europese belasting, er werd in deze speech geen woord over gezegd. Dat is ook niet zo gek. Tijdens het uitonderhandelen van de Europese begroting in juli (het Meerjarig Financieel Kader MFF) is dat allemaal al aan bod gekomen. Als je het vergelijkt met de Nederlandse situatie doet de EU het omgekeerd. In Nederland komt eerst de Troonrede met de visie en daarna worden de plannen en de budgetten in de Algemene Beschouwingen besproken. In de EU worden eerst het beleid en het geld afgekaderd en daarna vertelt de Commissie waar ze heen wil.

Bevlogen Europeaan

Von der Leyen liet zich in haar eerste State of the Union kennen als een bevlogen Europeaan, die staat voor een Europese Unie van protection, stability and prosperity. Uitvoeriger dan eerdere voorzitters profileerde ze de EU als een waardengemeenschap, meer dan alleen een clubje handelsakkoordensluiters waar je geld aan kunt verdienen. De vraag die na anderhalf uur overbleef is die over het risico van overpromise and underdeliver. Er is een verschil tussen willen en kunnen. Europa kan internationaal veel beginnen, aanzwengelen en bemiddelen, maar voor hervormingen van WTO en WHO zal het toch de instemming van de VS en China móeten hebben. Dat ziet er nu niet rooskleurig uit. En Von der Leyen kan tussen de regels door zeggen dat de EU beter, eerlijker, milieuvriendelijker en aardiger is dan Rusland, China of de VS, maar een Amerikaanse gezegde luidt: Good girls go to heaven, bad girls wherever they want. Dat gezegd hebbende, de EU is nog steeds een economische reus en legt daarmee veel gewicht in de schaal. Zolang die situatie er is, kan de Europese burger daarvan profiteren. Om toch maar toegang te krijgen tot de Europese markt, zou het niet de eerste keer zijn dat het buitenland zich aanpast aan Europese wensen.

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen?Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.

De koning over EU in troonrede 2020′Voor de Nederlandse regering staat buiten kijf dat goed functionerende internationale instellingen en internationale samenwerking noodzakelijk zijn om de problemen aan te pakken die geen land of regio alleen de baas kan. Dat geldt voor vraagstukken van vrede en veiligheid, voor de klimaatcrisis en de toekomst van onze energievoorziening, voor armoedebestrijding en nu ook voor de bestrijding van het coronavirus.’
‘In Europees verband geldt dat de toenemende geopolitieke onzekerheid en de coronacrisis het belang van samenwerking en een eendrachtig optreden naar buiten toe alleen maar vergroten.’
‘Het is waar dat Europese samenwerking vaak gepaard gaat met stevige discussies, waardoor verschillen tussen landen soms worden uitvergroot. Toch brengen de overeenkomsten en de gedeelde belangen de lidstaten altijd weer bij elkaar.’
‘Zo werkt Nederland intensief samen met andere Europese landen om de ontwikkeling en beschikbaarstelling van een coronavaccin te versnellen. Met het Europees herstelfonds kunnen lidstaten voor de korte termijn de gevolgen van de coronacrisis beter opvangen en voor de lange termijn werken aan structurele economische hervormingen. Het is een vorm van solidariteit die twee kanten op werkt: van buren die elkaar vanzelfsprekend helpen in tijden van nood, maar die in eigen land ook stappen zetten en hervormen om bij een volgende crisis allemaal beter voorbereid te zijn.’